Erkin Qədirli: “Manatın devalvasiyasının siyasi məsuliyyətini hökumət daşıyır” Respublikaçı Alternativ Hərəkatının (REAL) İdarə Heyətinin üzvü, tanınmış hüquqşünas Erkin Qədirlinin müsahibəsini təqdim edirik: - Erkin bəy, ölkədə manatın devalvasiyası baş verib. Vəziyyəti necə qiymətləndirirsiniz? - Mən iqtisadçı deyiləm. Ancaq iqtisadiyyatda baş verən prosesləri də diqqətlə izləyim. İş ondadır ki, yalandan camaatı sakitləşdirirdilər. Neftin qiymətinin düşməsi fonunda onsuz da bahalaşma baş verir, insanların narahatlığı yaranır, vətəndaşlar öz pulunu dəyişirdi. Ancaq hakimiyyət sistem islahatları, büdcə xərclərini azaltmaq əvəzinə hər bir formada göstərir ki, narahatçılığa əsas yoxdur, heç nə ola bilməz. Bu prezidentin də çıxışlarında əvvəl səslənib. Xüsusilə, Mərkəzi Bankın sədri cənab Rüstəmov manatın ucuzlaşmayacağını bəyan edirdi. Dövlət televiziyası vasitəsilə insanlara rahatlıq gətirməyə çalışan çıxış etdi. Bildirdi ki, manatın arxasında güclü Azərbaycan dövləti var, dövlətin kifayət qədər maliyyə resursu var və s. Ancaq şənbə günü devalvasiya baş verdi. Beləcə, bir ajotaj yarandı. Böyük mağazalar və marketlər bağlandı, piştaxtlardan mallar götürüldü, qiymətlər yenidən yazılmağa başladı, müştərilər gündəlik tələbatdan xeyli çox ərzaq almağa başladı. Bir sözlə, bazar öz reaksiyasını dərhal göstərdi. Eyni zamanda manat ucuzlaşdı, dollar bahalaşdı və hətta pul kütləsi də çatmadı. Pulunu dəyişmək istəyən bunu edə bilmirdi, çünki bazarda pul kütləsi artıq yox idi. Bütün bunun siyasi səbəbi hökumətin ilin əvvəlindən vətəndaşları

rahat salmaq cəhdi idi. Görünən bu oldu ki, insanlara yalan söylənilib. İnsanların xeyli hissəsi, xüsusilə 50 yaşdan çox olanlar xatırlayır ki, SSRİ dağılanda və ondan sonra dəfələrlə insanları pul islahatı adı altında aldadıblar. Bir gecənin içində belə islahatlara gedilib, insanların da əlində qalan pul kütləsi dəyişdirilməyib. O zaman onsuz da çoxlu banklar yox idi. Əmanət kassalarının qarşısında gecə növbələri olurdu və s. Odur ki, son devalvasiya prosesinə də insanların insdinktiv reaksiyası oldu. - Bunun siyasi nəticəsi haqqında nə deyə bilərsiniz? - Siyasi nəticəsi deyəndə, mən hesab edirəm ki, bu məsələnin siyasi nəticəsi hökumətin üzərindədir. Aydındır ki, manat əsassız olaraq bahalı və güclü valyuta idi. Hamı da bilirdi ki, bu siyasi səbəblərdən bahalı valyutadır. Bunun və eləcə də digər məsələlərin səbəbindən Azərbaycanda daxili istehsal inkişaf edə bilmədi. Yəni gözlənilən idi ki, manat tədricən ucuzlaşacaq. Bunu mütəxəssislər çoxdan bilir və mətbuatda da çıxışlar edirdi. İnsanlarımız da bunu anlamağa başlamışdı. Amma bu ajotajı hökumət yaratdı. Demək istədiyim budur. Hesab edirəm ki, baş verən hadisənin məsuliyyəti hökumətin üzərindədir. - Nəticəsi nə olacaq? - Nəticə göz qarşısındadır. İnsanlar birdən-birə əmanətlərinin ucuzlaşmasını müşahidə etdi, alcılıq qüvvəsi azaldı, bahalaşma getdi. İndi deyirlər ki, möhtəkirlik, süni qiymət artımı var. Bizim bazarımızın əsas ərzaq və mallar əslində idxal edilən mallardır. Xüsusilə kasıb təbəqəyə ən çox təsir edən dərmanlardır. Biz bu məhsulu faktiki olaraq istehsal etmirik. İstər meyvə-tərəvəzi olsun, istərsə də gündəlik

tələbat mallarının çoxu idxal edilir. Bu malların qiymətində artım baş verib. Şübhəsiz ki, bu da, ilk olaraq kasıb təbəqəni-təqaüdçüləri, müəllimləri, tələbələri və sosial müavinat alanları vurur. Bu təbəqə də cəmiyyətin xeyli hissəsini əhatə edir. Baş verən devalvasiya orta sinfi də vurdu. İndi çox adam ticarəti günahlandırmağa başlayıb. Hökumət də ticarətlə məşğul olanların üzərinə gedərək onları cəzalandırmağa çalışır. Hərçənd ki, biz ciddi və təmkinli düşünsək onları cəzalandırmağa haqqımız olmaz. Çünki onlar devalvasiyadan sonra normal bazar reaksiyası göstərdilər. Çünki onlar malları dollarla alırlar, özlərinin də müəyyən biznes planları var idi. İndi fors-mojor situasiya ilə qarşılaşıblar. Çünki hökumətin bir qərarı ilə onların bütün planları alt-üst edib. Nəzərə almaq lazımdır ki, ticarətçilərin böyük hissəsi qurduqları ticarət yerinin faktiki mülkiyyətçisi deyil, bu ərazini icarəyə götürüb. İndi bu şəxs icarə haqqı, idxal rüsumu verilməlidir. Hələ mən qeyri-rəsmi yığımı demirəm. Odur ki, baş verənlər avtomatik qiymətə təsir edir və bu da bahalaşmaya səbəb olur. Ona görə də, vəziyyət getdikcə pisləşəcək. Hökumət hətta xoş niyyətlə tədbir görmək istəsə, bu yenidən bazarda ajotaj yaradacaq. Artıq psixoloji baryer aşıldı, manat getdikcə ucuzlaşa bilər. Ola bilsin ki, manatın nominal dəyəri ucuzlaşmayacaq və mümkündür ki, hökumət indiki kursu bir qədər saxlaya biləcək. Amma manat insanların gözündən düşdü, dövlətə inam azaldı. Manat uzun müddət stabil valyuta idi, bütün daxili köçürmələr və hesablar manatla aparılırdı. İnsanlar hətta öz ağlındakı hesabı da manatla aparırdı. Manatın gücü onun arxasında duran dövlətin gücüdür. Dövlətin gücünə də vətəndaşın inamı azaldı. Çünki beş günün içində dövlət onları aldatdı, dedi ki, narahat olmayın, manat güclüdür, heç nə ola bilməz. Birdən-birə isə milli valyuta devalvasiya etdi. Bundan sonra insanlar milli valyutaya daha az inanacaq.

Çünki manatın arxasında duran dövlətə inam azaldı. Artıq insanlar öz hesablarını, əmanətlərini dollara çevirəcəklər. Manat bir az da, ucuzlaşsa, görəcəksiniz ki, lap 90-cı illərin əvvəllərindəki vəziyyət yaranacaq və insanların hamısı öz hesablarını dollarla aparmağa üstünlük verəcək. - Sizcə, manat ucuzlaşacaq? - Məncə, ucuzlaşacaq. Nəzərə almaq lazımdır ki, dünya bazarında neftin qiyməti düşür. Bizim büdcənin bu il dolmayacağı aydın məsələdir. Bildiyim qədəri ilə hökumət öz xərclərini azaltmaq niyyətində deyil. Qarşıdan Avropa Yay Olimpiya Oyunları gəlir. İndi isə bəlli olur ki, Azərbaycana gələcək idman nümayən heyətlərinin xərclərini hökumətimiz öz üzərinə götürüb. Bu Azərbaycanın daxili iqtisadi vəziyyəti üçün böyük zərbədir. Və vətəndaşın da gözündə Avropa Yay Olimpiya Oyunları əsassız xərcdir. - Erkin bəy, üzvü olduğunuz Respublikaçı Alternativ Hərəkatında vəziyyət necədir, hansı yeniliklər var? - Bizdə fəaliyyət və işlər plana uyğun gedir, sadəcə olaraq işlərimiz bir qədər irəli sürüşdürmüşük. Bizdə özəklər, təşkilatlar, seçki dairələri üzrə məclislər qurulur, yeni üzvlər sıramıza qəbul edilir. Qurultaya doğru gedirik. Ona qədər bölgələrdə bir neçə məclis quracağıq. - Qurultayınızı mayın sonlarında keçirəcəksiniz? - Əslində bizim planımız qurultayı mayda keçirməkdir. Ancaq görünən odur ki, Avropa Yay Olimpiya Oyunlarına görə, Bakı şəhərinə giriş-çıxış, eləcə də şəhərdə böyük toplantı üçün yerin ayrılması bir qədər əngəlli olacaq.

Şübhəsiz ki, medianın gündəmini də, bu idman yarışı tutacaq. Odur ki, çox güman ki, biz qurultayımızı Avropa Yay Olimpiya Oyunlarından sonraya salacağıq. Bu bizə imkan verəcək ki, qurultaya daha yaxşı hazırlaşaq. İndilikdə biz işimizi görürük. - Qurultayınız parlament seçkilərindən sonra keçiriləcək? - Əlbəttə, biz seçkilərə qədər qurultayımızı keçirəcək, sənədlərimizi də Ədliyyə Nazirliyiinə təqdim edəcəyik. Qeydiyyata alıb-almayacaqları ayrı mövzudur, amma biz seçkilərə partiya şəklində qatılmağı nəzərdə tuturuq. - İndi seçki blokları yaranır, partiyalar arasında danışıqlar aparılır. Sizdə bu sarıdan vəziyyət necədir? - Bloklar haqda düşünmür və bu məsələdə təşəbbüs göstərmirik. Seçkilərə REAL olaraq getməyə hazırlaşır və bütün prinsiplərimizi də bu əsasla qururuq. Hələlik seçki bloku məsələsində heç kimdən ciddi təklif də almamışıq. Ona görə, bu haqda danışmaq tezdir. Amma biz seçkilərdə namizəd irəli sürəcəyik və fəaliyyətimizi də buna uyğunlaşdırırıq. - Niyə seçki bloklarına maraq göstərmirsiniz, ənənəvi partiyalardan kənarda durmaq niyyətiniz var? - Şübhəsiz ki, bu faktor da var. Çünki seçki blokları indiyə qədər çox olub, heç biri də uğur əldə etməyib. Həm də müsbət örnək göstərə bilməyib. Eyni siyasətçilər bir araya gəlib, seçkidən sonra da, biri digərini ittiham edib. Hər beş ildən bir bu baş verir. Seçici də, belə halları və həm də uğursuzluğu görməkdən yorulub. Biz yeni partiya

olduğumuzdan və həm də gələcəyə doğru getdiyimizdən ümumi yükün altına girərək uğursuzluğun bir parçası olmaq istəmirik. Əgər səhvimiz olacaqsa, bu bizim səhv olacaq və təşkilat kimi də, bundan nəticə çıxaracağıq. Başqasının səhvlərindən məsuliyyət payı almaq istəmirik. - Seçkilərdə neçə namizəd irəli sürəcəksinz? - Bunu demək bir qədər çətindir. Biz əvvəl namizədliyini irəli sürəcək üzvlərimizlə söhbət edir, onların seçkilərə hazır olub-olmadığını aydınlaşdırırıq. Biz həm də seçkilərə yaxşı namizədlərlə qatılmaq istəyirik. Say çox olsun deyə, seçkilərə getməyi doğru hesab etmirik. Keyfiyyətli və yaxşı namizədlər prinsipinə üstünlük veririk. İndidən neçə namizədimiz olacağını demək doğru olmazdı. Zamanı gələndə namizədlərimizin ümumi sayı bəlli olacaq. Ancaq sizə deyim ki, bu barədə maneə də var. Hazırda REAL sədri İlqar Məmmədov və İdarə Heyətinin üzvü Rəsul Cəfərov həbsdədir. Onlar bizim layiqli namizədimiz ola bilərdi. Hazırda bu sarıdan problem yaşayırıq. - Siz özünüz hansı dairədən namizəd olacaqsınız? - Mən 16 saylı Yasamal Seçki Dairəsindən namizədliyimi irəli sürməyi düşünürəm. 2010-cu ildə də bu dairədən namizəd olmuşam. Mənim uşaqlığım və gəncliyim bu ərazidə keçib, universiteti burada oxumuşam, daha sonra universitetdə dərs demişəm. Bura mənə doğma dairədir. Odur ki, bu dairəni seçmişəm.

Hüseyn ABBASOĞLU