Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev dünən qeysəriyyə kəsiyi əməliyyatı ilə bağlı İnzibati Xətalar Məcəlləsinə edilən dəyişikliyi təsdiq edib.

Dəyişikliyə əsasən, Azərbaycanda qeysəriyyə kəsiyi əməliyyatı dövlət və qeyri-dövlət tibb müəssisələrində aparılır.

Qeysəriyyə kəsiyi əməliyyatına dair tibbi əsaslar müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir. Qeysəriyyə kəsiyi əməliyyatının qeyri-qanuni aparılmasına görə təqsirli şəxslər İnzibati Xətalar Məcəlləsinə uyğun məsuliyyət daşıyırlar.

Yeri gəlmişkən, həmin məcəlləyə bundan əvvəl Milli Məclisdə edilmiş dəyişikliyə əsasən, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfində müəyyən edilmiş tibbi əsaslar olmadan qeysəriyyə əməliyyatının aparılmasına görə, vəzifəli şəxslər 5 000 manatdan 7 000 manatadək miqdarda, hüquqi şəxslər isə 10 000 manatdan 15 000 manatadək cərimə ediləcəklər.

Məsələyə bu səviyyədə müdaxilə bəlkə də kimlərəsə qəribə görünə bilər. Əslində isə burada qəribə və ya təəccüblü heç nə yoxdur. Amma bu barədə bir az sonra. Hələliksə gəlin görək, qeysəriyyə əməliyyatı nədir?

Qeysəriyyə – dölün və sonluğun uşaqlıqdan onun divarını kəsməklə çıxarılması, başqa sözlə, təbii doğuş prosesinə cərrahi müdaxilə deməkdir. Mütəxəssislər deyirlər ki, bu sözün tarixi kökləri haqqında müxtəlif versiyalar mövcuddur. Latınca “sektio saesarea” kimi səslənən bu ifadəni qədim Roma imperatoru Qay Yuli Sezarın adı ilə bağlayan versiya Roma tarixçisi Plininin tarixi əsərlərində təsdiq olunub. Daha bir versiyada isə qeysəriyyənin kökü daha uzaqlara gedərək, qədim yunan mifologiyasına dayanır. Mifologiyaya görə, Dionis və Eskulap ölmüş analarının – Selema və Kornidanın bətnindən bu yolla çıxarılıblar. Eramızdan əvvəl 7-ci əsrdə isə Roma imperatoru Numa Pompilius ölmüş ananı, qarnındakı uşağı çıxarmadan basdırmağı qadağan edən qanun verib ki, bu qanun əksər Avropa ölkələrində hələ də işləyir.

İlk dəfə qeysəriyyə əməliyyatını dürüst şəkildə 1610-cu ildə Vittenburqlu cərrah İtrautmann həyata keçirib. 1756-cı ildə isə bu əməliyyata Rusiyada müraciət olunub.

Bu əməliyyatın elmi-tarixi əsası 1581-ci ildə qoyularaq ilk monoqrafiya yazılıb.

Qeysəriyyə əməliyyatı zamanı əvvəlcə qarının üst divarı - dəri, piy və toxumalar kəsilir. Bundan sonra isə uşaqlığın divarı şaquli və ya üfuqi istiqamətdə kəsilərək, döl çıxarılır.

Bu üsul, adətən, ciddi ehtiyac yarandıqda, ananın və uşağın həyatını xilas etmək üçün həyata keçirilib. Əməliyyata dölün köndələn və ya çanaq gəlişi vəziyyətində, çanaq dar, uşağın başı böyük olduqda və ananın doğuş fəaliyyətinin zəif olması zamanı yol verilir.

Bu tələb indi də beynəlxalq səhiyyə təşkilatları tərəfindən gündəmdədir. Məsələn, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı yalnız ciddi və əsaslı tibbi göstəriş olarsa, qeysəriyyəyə müraciət etməyin mümkünlüyünü vurğulayır. ÜST həmçinin hər hansı bir ölkədə qeysəriyyənin ümumi doğuşun 15 faizindən yuxarı olmasını normal hal saymır.

Lakin son 20 ildə ən inkişaf etmiş ölkələrdə belə, bu əməliyyatın faizi dəfələrlə yüksəlib. Bu artım Amerikada 5, Kanadada 4 dəfədirsə, Hindistan və Çində 10-u keçib. Son illərin statistikasına görə, ABŞ-da qeysəriyyə 30 faizi adlayıb. Fransa 20, Avstraliya 29 faiz artımla bu “dəbə” qoşulursa, Hindistan və Çində qeysəriyyə doğuşun tam yarısını əhatə etməklə rekord həddə çatıb.

Azərbaycanda isə… Təəssüf ki, bizdə də qeysəriyyəyə müraciət edənlərin sayı çoxalıb. Məsələn, 2012-ci il üçün rəsmi statistik məlumata görə, qeysəriyyə əməliyyatı nəticəsində 14% oğlan, 46% qız uşağı götürülüb. Belə ki, keçən il ölkə üzrə 173 min doğuş reallaşıb ki, bunun da 18 faizi qeysəriyyə əməliyyatı ilə baş tutub. Başqa sözlə, Azərbaycanda qeysəriyyə yolu ilə hər il 30 minə yaxın körpə doğulur ki, bu da doğuşların təxminən 20 faizi deməkdir.

Halbuki yuxarıda da vurğuladığımız kimi, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, bu rəqəm 15 faizi keçməməlidir. Güman edirik ki, bütün bunlardan sonra məsələyə ən yüksək səviyyədə diqqət yetirilməsinin səbəbini başa düşdünüz. Yeri gəlmişkən, ekspertlər onu da xüsusi qeyd edirlər ki, sözügedən dəyişikliklər bu sahədə sui-istifadə hallarının qarşısının alınmasına xidmət edəcək və səhiyyə sistemində müəyyən qayda-qanunun bərpasına təsir göstərəcək...

Bəs ana olmaq istəyən qadınlar və onlarla məşğul olan əkimlər niyə bu üsula üstünlük verirlər?

Ekspertlər deyirlər ki, burada məsələnin bir tərəfi anaların ağrıdan qaçmaq, doğuşdan sonra bədən formalarını korlamamaq istəyi ilə bağlıdırsa, ikinci tərəfi akuşer-həkimlərin məsuliyyətdən yayınmaq istəklərinə və maddi amillərə söykənir. Məlumatlara görə, özəl klinikalarda qeysər əməliyyatı 1000-1500 AZN, təbii doğuş isə 1000-1200 AZN arası həyata keçirilir.

...Yuxarıda qeyd etdik ki, əslində qeysəriyyə əməliyyatına yalnız patoloji hallarda müraciət olunmalıdır.

Həkimlərin fikrincə, bu kimi hallar baş vermirsə, mütləq şəkildə təbii doğuşa üstünlük verilməli və hamiləlik dövründə ana həkim tərəfindən təbii doğuşa hazırlanmalıdır. Çünki qeysəriyyə doğuşu istənilən halda bir əməliyyatdır və bunun da müəyyən ciddi riskləri, fəsadları var.

Bu sahənin həkimlər deyirlər ki, qeysəriyyə birbaşa qarın boşluğunda aparılan əməliyyat olduğundan bitişmələrə gətirib çıxara bilər. Bu zaman çapığın yetməzliyi olur və ana gələcəkdə daha çox uşaq sahibi ola bilmir. Ona görə də həkim ananın psixoloji olaraq təbii doğuşa hazırlamalıdır.

Elə psixoloqlar da təbii doğuş tərəfdarıdırlar. Dünya pratikasında gənc anaların təbii doğuşa hazırlaması üçün qadın məsləhətxanalarında psixoloqlar da fəaliyyət göstərir. Çünki təbii doğuşdan çəkinib qeysəriyyəyə üstünlük verən ana bilməlidir ki, uşaqda sonradan ciddi fəsadlar üzə çıxacaq.

Yeri gəlmişkən, əməliyyat ilə doğulan uşaqlarda tənəffüs yolu xəstəlikləri, kəllə-beyin zədəsi, sinir sistemi və həzm prosesinin pozulması kimi hallara daha çox rast gəlinir. Bu körpələr allergik xəstəliklərə də meylli olurlar.

Qeysəriyyəinin digər bir fəsadı anada laktasiya prosesinin gecikməsi ilə bağlıdır. Əgər təbii doğuş zamanı ana bir neçə saatdan sonra körpəylə ünsiyyətdə ola bilirsə, qeysəriyyə zamanı bu ünsiyyət ən yaxşı halda üç gün gecikir. Təkrar qeysəriyyədə bu “intizar” bəzən bir həftəyə çatır ki, bu da anada laktasiyanın gecikməsinə səbəb olur.

Amma nə olsun, qeysəriyyəyə üstünlük verənlərin sayı azalmaq əvəzinə artır. Ən təəccüblüsü də odur ki, qeysəriyyəyə daha çox məhz bunları bilən ali təhsilli, yaşı çox olan və imkanlı qadınlar üstünlük verirlər..