“Azərbaycan güclü raketlər alıb və lazım gələrsə...”

İlham İsmayıl: “Məsələni raketlərlə deyil, çevik diplomatiya ilə həll etmək lazımdır”

Ermənistanın Rusiyadan “İskəndər” raketlərini almasından sonra Azərbaycan da uzaq mənzilli raketləri və hətta onun istehsal texnologiyasını əldə etməyə çalışır. Beləliklə, son vaxtlar Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin güc nümayişi baxımından yeni mərhələyə daxil olduğunu söyləmək olar. Bu mərhələ münaqişə zonasında ağır silahların cəmləşməsi və istifadəsi riskinin artması ilə müşahidə olunur. Ermənistanın müstəqilliyinin 25 illiyi ilə bağlı İrəvanda keçirilmiş hərbi paradda Rusiya istehsalı olan “İskəndər-M” və “İskəndər-E” uzaqmənzilli raketlərinin nümayiş etdirilməsi Azərbaycanı da təcili adekvat addımlar atmağa vadar etdi.

Əks təqdirdə, hərbi balansın düşmən tərəfin xeyrinə dəyişmək təhlükəsi yaranmışdı. Ona görə də Azərbaycan “ADEX-2016” müdafiə sənayesi sərgisi çərçivəsində bir sıra ölkələrlə uzaqmənzilli raketlərin alınmasına dair razılaşmaya nail ola bildi. Artıq Azərbaycanın Belarusdan 300 km məsafəlik, İsraildən isə 130 km-lik radiusda hədəfi vuran EXTRA raketlərinin alınmasına dair müqavilə imzaladığı barədə xəbərlər var. Eyni zamanda, Pakistan Hərbi Hava Qüvvələri Azərbaycana JF-17 “Thunder” qırıcı təyyarələrini təklif edir. Ermənistanın uzaqmənzilli raketlərə malik olması Azərbaycanın belə ağır silahlar əldə etməsini zərurətə çevirir. Eyni zamanda, Azərbaycanın 2017-ci il dövlət büdcəsi çərçivəsində müdafiə sektoruna 1 milyard 615 milyon 359 min 868 manat vəsait ayrılması nəzərdə tutulub ki, bu da hərbi xərclərin 5 dəfəyə yaxın azalması deməkdir. Bəs bu büdcə vəsaiti Azərbaycana bahalı ağır silahlar almağa imkan verəcəkmi? Baxmayaraq ki, Ermənistanın özünün “İskəndər” raketlərinə sahib olması barədə deyilənlərin saxta olduğuna dair informasiyalar ortaya çıxmağa başlayıb. Bu günlərdə “Vestnik kavkaza” saytı Rusiyanın Ermənistana “İskəndər” raketləri verməsini şübhə altına alan məqalə dərc edib. Məqalənin müəllifi Mixail Belyayev raketlərin Ermənistan tərəfindən Rusiyanın Gümrüdəki hərbi bazasından icarəyə götürüldüyünü iddia edir: “Fikir var ki, hərbi paradda Rusiya və Ermənistanın Birləşmiş qoşun qruplaşmaları çərçivəsində Rusiyanın Gümrü bazasındakı kompleksi nümayiş etdirilib.

Xatırladaq ki, Gümrü bazasından İrəvan küçələrinə müasir hərbi texnika çıxaran Rusiya hərbçilərinin fotoşəkilləri sosial şəbəkələrə sızıb ki, bu da nümayiş etdirilən “İskəndər”lərin yalnız “icarəyə götürüldüyü” haqda şübhələri gücləndirib. Rusiyanın müdafiə müəssisəsi və "Rosoborongksport"-dan da rəsmi təsdiq gəlməyib. Digər tərəfdən, Ermənistan ordusuna 280-300 km-ədək mənzili olan “İskəndər”in ixracat versiyasının satıldığını dolayısı ilə təsdiqləyən Rusiyanın İrəvan səfiri İvan Volınkinin açıqlamasını qeyd etməmək olmaz. Volınkin xüsusən də “Azatutyun” radiosuna müsahibədə bildirib ki, “İskəndər”lərin Ermənistana satılması ölkələr arasında uyğun sazişin olmasından və aralarında müttəfiqlik, qardaşlıq münasibətlərindən xəbər verir. Yəqin ki, rusiyalı diplomatın Cənubi Qafqaz üçün bu cür çox mühüm mövzuda ifadələri RF XİN-lə əvvəlcədən razılaşdırılıb.

“İskəndər”lərin hər halda Ermənistanın silahlanmasına daxil olduğunun daha bir dolayı təsdiqi Azərbaycan tərəfinin reaksiyası olub. Müdafiə sənayesi naziri Yavər Camalov ADEX 2016 beynəlxalq müdafiə sərgisində Azərbaycanın 280 km radiusda hərəkət edən ballistik raketlər istehsalını təşkil etmək niyyətini elan edib. Lakin Ermənistanla münaqişə kontekstində Azərbaycan ordusu üçün bu cür uzaqvuran raketlərin praktik zərurəti tam aydın deyil, çünki Azərbaycan SQ-nin sərəncamındakı “Extra” ballistik raketləri (hərəkət radiusu 130 km) onsuz da Ermənistan paytaxtını “yaxalayır” – hələ işğal edilmiş Dağlıq Qarabağı və civarındakı əraziləri demirik. Burada söhbət daha çox psixoloji amildən (Ermənistan üzərində tam hərbi üstünlükdən), həmçinin Azərbaycanın öz HSK-nin perspektiv ixracat yönünü inkişaf etdirmək istəyindən gedir.

Fikrimizcə, İrəvanda “İskəndər”lərin hərbi paradda nümayiş olunması da birinci növbədə daxili-siyasi hədəfləri güdən şoudur. Ölkə hərbi-siyasi komandanlığı Dağlıq Qarabağda aprel müharibəsinin gedişində ciddi (o cümlədən, ərazi) itkilərdən sonra Ermənistan cəmiyyətini sakitləşdirməyə can atır. Paradda sərgilənən “İskəndər”lər isə əhalinin informasiya “emalı” üçün uyğun imkan yaradır. “Sasna Tsrer” qruplaşmasının bu yay İrəvanda PPX alayının binasını zəbt etməyi Ermənistandakı anti-Rusiya əhvalının gerçək səviyyəsini növbəti dəfə üzə çıxartdı: Ermənistan sosial şəbəkələri zəbt günlərində anti-Rusiya şüarları ilə bərq vurur, Serj Sərkisyanın qeyri-populyar komandası başqa cür deyil, “Moskvanın nökərləri” adlandırılır, apreldəki hərbi iflasa görə məsuliyyət isə birbaşa Moskvanın üzərinə qoyulurdu.

Ermənistan rəhbərliyi son həftələrdə sosial narazılığın dərəcəsini azaltmaq üçün Ovik Abramyan başda olmaqla əhalinin inamını itirmiş hökuməti istefaya göndərərək, həmçinin xalqa “İskəndər”lər kimi “tamaşa” təşkil etməklə bağlı tədbirlər zərfi qəbul edib. Rəsmi İrəvan 2015-ci ildəki kimi Moskva ilə münasibətlərdə “Maydan” kartını oynayaraq 200 milyon dollarlıq güzəştli kredit üzrə silahın verilməsində rusiyalı tərəfdaşları tələsdirdi. Söz düşmüşkən, ermənilər qaza güzəştlə yanaşı bu krediti də postsovet məkanında Qərb ssenarilərini möhkəm xatırladan “Elektrikli İrəvan” etirazlarından sonra əldə ediblər. İrəvan o zaman da öz məqsədinə çatmaq üçün artan sosial narazılıq fonunda Moskvanın Ermənistanda rəngli inqilab imkanı əndişəsindən fəal şəkildə istifadə edib.

Təəssüf ki, Ermənistan cəmiyyətində anti-Rusiya əhvalı artıq çoxdan qeyri-ciddi hala çevrilib. Ermənistan diplomatiyası isə Avropa və Amerika siyasətçilərinin rəğbətini qazanmaq üçün Qərbdə “AB-yə can atan və avtoritar Rusiyanın qabağını aldığı xristianlar” kartını oynayır. Nəzəri olaraq, Ermənistan ordusunda “İskəndər” varsa, onda raketlər Bakıya çata bilər. Lakin burada nəzərə almaq lazımdır ki, bu OTRK bu raketlərin ancaq nüvə başlığı daşıyacağı halda hərbi əməliyyatın gedişini dəyişə biləcək total dağıntı təhlükəsi yaradır. Hər bir raketin yüksək qiyməti nəzərə alınsa, Ermənistanın “İskəndər”lərdən fəal şəkildə işlədəcəyindən danışmaq da lazım gəlmir. Lakin yaxın keçmişin hadisələri ondan xəbər verir ki, ermənilərin “çirkli bomba” yaratdığı haqda Ermənistanın keçmiş baş naziri Hrant Baqratyanın hay-küylü bəyanatı ilə bağlı rəsmi Bakının ayıq-sayıq olması lazımdır. Hətta bu ilin aprelində artıq erməni qaçaqmalçıları Metsamor AES-dən uran-238-i 200 milyon dollar dəyərində qara bazarda satmaq cəhdi göstərib ki, bu da radioaktiv tullantılara Ermənistan tərəfdən gərəkli nəzarətin olmadığından xəbər verir. Bunu nəzərə almaqla Ermənistan hərbçilərinin “çirkli bomba”nı “İskəndər”lə kombinasiyada işlətmək ehtimalını birmənalı şəkildə istisna etmək olarmı? Çox ehtimal ki, nə Azərbaycan, nə də Ermənistan paytaxtlara zərbə endirməyi planlaşdırmır. Dağlıq Qarabağda müharibə yenidən alovlansa, Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində yerləşmiş Ermənistan silahlı qüvvələri və erməni separatçılarına qarşı antiterror əmliyyatı səciyyəsi daşıyacaq. Mümkün hərbi əməliyyatlar səhnəsinin işğal edilmiş ərazilərlə məhdudlaşacağı münaqişə iştirakçılarının KTMT və Türkiyə tərəfdən önlənəcəyi amili ilə də izah olunur. Lakin müharibələr heç vaxt planlaşdırılmış ssenari ilə getmir və “çirkli bomba” məsələsi Ermənistana “İskəndər”lərin mümkün tədarükü fonunda yenidən aktuallaşır.
Parada hazırlıq ərəfəsində yayılmış fotoşəkillərdən də Gümrüdəki Ruiyaya məxsus 102 saylı hərbi bazanın əsgərlərinin “İskəndər” raketlərini nümayişi üçün məşqlər keçdiyi görünür. Ona görə də Ermənistanın belə uzaqmənzilli silahlar əldə etməsi məsələsi mübahisəli olaraq qalır.



“Bu silahları pul çox olanda almalı idik”

Təhlükəsizlik məsələləri üzrə ekspert İlham İsmayıl hesab edir ki, Rusiyanın Ermənistana “İskəndər” raketləri verməsi faktı doğrudur. Amma Azərbaycan buna qarşı yalnız ağır silahlarla deyil, həm də çevik diplomatiya ilə cavab verməlidir: “Bu, hərbi aktdan daha çox siyasi hadisədir. Bu hadisə Rusiyanın kimin tərəfində olmasını bir daha təsdiq edir. Ermənistana iki raket kompleksi verilib.

Onun da hər birində 12 ədəd olmaqla 24 raket var. Rusiyanın RPSO raketlərinə ehtiyacı var ki, onlar da çoxdan Gümrüdə yerləşdirilib. “İskəndər” raketləri isə 500 kilometr məsafəni vurur. Rusiyanın ehtiyacı yoxdur. “İskəndər” raketlərinin tutulması çətin olduğuna və qalmaqala səbəb olduğuna görə, onu sərhəddə yerləşdirmirlər. Rusiyanın əsas məqsədi aprel döyüşlərindən sonra Ermənistanın könlünü almaq və anti-Rusiya əhval-ruhiyyəsini aradan qaldırmaq idi, ona da nail olub. Amma məsələni raketlər deyil, siyasi qərarlar həll edəcək. Böyük güclərin kimin tərəfində olması da mühüm təsirə malikdir. Azərbaycan da hərbi büdcəsini azaldıb, Ermənistan da. Amma Azərbaycanın problemi ondadır ki, ölkəmiz belə silahları külli miqdarda gəlirlər əldə edəndə almalı idi.

Aprel döyüşlərində əldə etdiyimiz psixoloji üstünlüyü əldə edəndən sonra Ermənistana “İskəndər” raketləri verilirsə, deməli, bizim bu üstünlüyümüz itirilib. Ona görə də Azərbaycan nəinki hərbi, daha çevik diplomatik fəaliyyətə keçməlidir və lazım gələndə öz hərbi arsenalından istifadə etməlidir . Məndə olan məlumatlara görə, Azərbaycan başqa güclü raketlər də alıb və lazım gələrsə, ondan istifadə edə bilər. Amma məsələni daha ox siyasi qərarlar həll edir”.

Müşfiq Abdulla