Andrey Kolesnikov
“Kommersant”, 12.01.2021

Yanvarın 11-də Kremldə Rusiya prezidenti Vladimir Putin Azərbaycan prezidenti və Ermənistanın baş naziri ilə görüşüb. “Kommersant”ın xüsusi müxbiri Andrey Kolesnikov 4 saat davam edən danışıqlar nəticəsində (Nikol Paşinyanın danışıqlar başlamazdan əvvəl imzalamaq istəmədiyi) bəyanatın qəbul edilməsinə diqqət yetirib.
Ermənistan baş nazirinin danışıqların başlandığı gün belə Moskvaya uçacağına dair əminlik yox idi. Hətta buna onun şəxsi hazırlığı belə həlledici dəlil deyildi. Məsələn, Ermənistandan bəzi erməni həvəskarların Nikol Paşinyanın olduğu təyyarənin havaya qalxmasının qarşısını almağa çalışdığı barədə xəbərlər gəlirdi.
Buna baxmayaraq, təxminən saat 11 radələrində Ermənistanın baş naziri və Azərbaycan prezidenti Moskvaya uçublar.
Bildiyiniz kimi, Vladimir Putinlə şəxsən görüşən hər kəs karantində olmalıdır. Cənab Paşinyan və Əliyevlə vəziyyət fərqli idi.
Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov mənə dedi ki, Moskvadakı görüş ərəfəsində bir qrup rusiyalı həkim hər bir ölkəyə yollanıb, amma sonrasını demədi, yanvarın 16-a qədər tətildə olduğunu əsas gətirərək səbəbi izah etməkdən boyu qaçırdı.
Ancaq bunu təxmin etmək çətin deyil. Rus mütəxəssislərin erməni və azərbaycanlı həmkarlarının bacarıqlarına və koronavirus RNT və antikorları (xüsusən də bədəndə virusun olduğunu və ya olmadığını göstərən IgM) aşkar etmək üçün apardıqları testlərin nəticələrinə etibar edəcəkləri ehtimalı azdır. Testləri özləri etməli idilər.
Nəticələr, görünür, onları qane edib.
Ermənistan baş naziri və Azərbaycan prezidenti Kremlin Nümayəndəlik kabinetində görüşərək, Rusiya prezidenti ilə əl sıxıb, ancaq bir-birlərini salamlamayıb (bu, həqiqətən, tamamilə gözlənilməz olardı). Vladimir Putinə yaxınlaşarkən, irəli uzatdığı əllə Əliyevin özünüməhdudlaşdırmaq istədiyi aydın idi, çünki, görünür, rusiyalı vəzifədaşının protokol qonaqpərvərliyinin hüdudlarını təsəvvür edə bilməyib, ancaq Vladimir Putinin ona tərəf uzandığını görəndə, artan həvəslə cavab verib və Rusiya prezidentini qucaqlayıb. Eyni şey az sonra ofisə daxil olan Ermənistan baş naziri ilə də baş verib.
Eyni zamanda, Azərbaycan prezidenti Ermənistan baş naziri ilə kabinetdə yoxmuş kimi davranmayıb və alicənablıqla ona baş əyib.
Cavabında Nikol Paşinyan da nümayişkaranə olmasa da, sanki özünə verirmiş kimi, salamlaşıb.
Oturduqları anda (etibarlı məsafədə və sosial məsafə burada əsas məsələ deyildi), cənab Paşinyana portfelini gətiriblər, Vladimir Putinin danışmağa başlamazdan əvvəl, demək olar ki, qaçaraq şəkildə bəzi sənədləri çıxartmağa başlayıb, görünür, Rusiya prezidentinin salamlama nitqindən dərhal sonra hamısının artıq qonşu otağa keçəcəyini və sənədlərin yenidən portfeldə toplanmalı olacağını bilmədən.
İlham Əliyevin heç bir kağıza ehtiyacı yox idi: həmişəki kimi hər şeyi hafizəsinə həkk etmişdi. Həqiqətən, Dağlıq Qarabağın fəth olunmuş bölgələrinin adlarını xatırlamaq çətin idimi? Məlum səbəblərə görə onun üçün heç bir şey daha əhəmiyyətli ola bilməzdi.
Əliyev üçün aparılan danışıqların məqsədi qələbəsini daha əsaslı şəkildə təmin etmək idi.
Nikol Paşinyanın məqsədi nə idi, bunu yalnız özü deyə bilərdi. Səfərdən əvvəl yəqin ki, Ermənistandakı tərəfdarlarına və müxaliflərinə erməni “aslanlar”ını Azərbaycan əsirliyindən qurtarmaq lazım və bunun üçün hətta şeytanla da görüşməyə hazır olduğunu söyləyib.
Eyni zamanda, bir çoxları şeytanla görüşə haqq qazandırmaq üçün bu dəlili zəif cəhd kimi qəbul edib; əslində, deyiblər, Nikol Paşinyan sadəcə Vladimir Putinə rədd cavabı verə bilmir.
Vladimir Putin vəzifədaşlarını daha əvvəl, noyabr ayında Moskvaya dəvət və onlara ən məşhur danışıqları təklif edən şəxs olduğunu açıq şəkildə bildirib:
– Daim təmasda idik, birlikdə kompromis axtarırdıq. Xatırladığınız kimi, noyabrın 9-da gecə, telefon danışıqları da daxil olmaqla, sıx səylərimiz nəticəsində sizinlə imzaladığımız üçtərəfli bəyanat qəbul edilib. Bu əsas sənəd, bildiyiniz kimi, ilk növbədə, hərbi əməliyyatların tamamilə dayandırılması, rusiyalı sülhməramlıların bölgəyə göndərilməsi və xüsusən də, toqquşmalardan təsirlənən mülki əhalinin normal həyata qayıtması üçün hərtərəfli və təsirli yardım göstərilməsindən bəhs edir.
Rusiya prezidenti həlledici danışıqlarda nəyi rəhbər tutduğunu izah edib:
– Bu gün üçtərəfli razılaşmaların ardıcıl olaraq həyata keçirildiyini məmnuniyyətlə deyə bilərik. Əminik ki, bu həm Ermənistan, həm də Azərbaycan xalqının mənafeyi naminə uzun illərdən bəri davam edən münaqişənin ədalətli əsaslarla uzunmüddətli və geniş miqyaslı həlli üçün lazımi ilkin şərtlər yaradır.
Buradakı əsas ifadə “ədalətli əsas” idi. Yəni ədalət haqqında öz fikirlərini rəhbər tuturdu: 30 il əvvəl ələ keçirilən şey başqasına verilməli idi və başqasından (yəni başqa bir şey – yaxşı əldə olmaq istəyən Dağlıq Qarabağın qalan hissəsidir, çünki birinci əldən narazıdır) alınmamalıydı ki, 30 ildən sonra geri onu geri qaytarasan (çünki məsələni yenə də Putin həll etməli olacaqdı).
“Ermənistan və Azərbaycan tərəflərinin istəyi ilə Dağlıq Qarabağdakı təmas xəttində və Laçın dəhlizi boyunca atəşkəsə riayət olunmasını izləmək üçün Rusiya sülhməramlı kontingenti yerləşdirilib, – deyə cənab Putin sözlərini davam etdirib. – Atəşkəsin effektiv şəkildə tətbiq edilməsi üçün bir sistem yaradılıb. Rus sülhməramlılarının məsuliyyət zonasında 23 müşahidə məntəqəsi var. Digər dörd əlavə post dəhliz boyunca hərəkətin təhlükəsizliyinə cavabdehdir. İndi bölgədə vəziyyət sakitdir. Məcburi köçkünlərin və qaçqınların təhlükəsiz qayıdışı üçün çox şey edirik. Noyabrın 14-dən bəri artıq 48 mindən çox insan Qarabağa qayıdıb. Rusiyanın vasitəçiliyi ilə əsir və cəsədlərin mübadiləsi həyata keçirilib.
Son söz, Rusiya tərəfinin fikrincə, mübadilənin başa çatması kimi şərh edilə bilər.
Əslində, hələ də kifayət qədər hərbi əsir var və Nikol Paşinyan təxminən dörd saat daha davam edəcək danışıqlar zamanı yeni mübadillərdə israr edəcək.
Rusiya prezidenti dolayısı ilə bu mövqeyi təsdiqləyib:
– Düşünürəm ki, bu gün, ilk növbədə, ötən il noyabrın 9-da imzalanan birgə bəyanatında göstərilən nizamlanmanın əsas sahələrində növbəti addımları müəyyənləşdirmək vacib olardı. Mən Rusiya sülhməramlı kontingentinin fəaliyyəti, sərhəd xətlərinin dəqiqləşdirilməsi, humanitar problemlərin həlli, mədəni irs sahələrinin qorunması ilə bağlı məsələləri nəzərdə tuturam.
Yəni o, gündəmi təsdiqləyərək hərbi əsir mübadiləsi barədə bir söz deməyib.
Dörd saat davam edən qapalı danışıqlardan sonra üç iştirakçı ortaya çıxıb… mətbuatın qarşısına… yox, orada mətbuat yox idi. Yəni liderlər mikrofon qarşısına çıxıblar. Bu, maraqlı idi. Axı, “Kommersant”ın məlumatına görə, erməni tərəfi danışıqlar başlamazdan əvvəl hər hansı bir bəyanat verməkdən və sənədləri imzalamaqdan qəti şəkildə imtina etmişdi. İndi isə, məlum olduğu kimi, sənəd imzalanacaq.
Bu, Moskvada Nikol Paşinyanı yola gətirməyin o qədər də çətin olmadığını göstərib.
İndi isə üçü mikrofonların yanında dayanıblar, artıq heç bir məsafə saxlamadan və yenə də birinci cənab Putin danışıb (cənab Paşinyan isə çıxışına hazırlaşarkən, görünür, əsəbiləşərək, hər iki böyrünü və ciblərini fəal şəkildə sığallayıb):
– Əvvəla, vəzifədaşlarıma, həm Azərbaycan prezidentinə, həm də Ermənistanın baş nazirinə bu gün Moskvaya gəlməyi, keçən il noyabrın 9-da imzalanan sülh müqaviləmizin şərtlərinin icrası ilə bağlı məsələləri müzakirə etmək naminə görüşməyi qəbul etdikləri üçün təşəkkür edirəm. Bugünkü görüşü son dərəcə vacib və faydalı hesab edirəm, çünki razılığa gələ bildik və bölgədəki vəziyyətin inkişafına dair ortaq bir bəyanat imzaladıq.
Putin üçün belə bir bəyanatın imzalanacağı da qaranlıq idi.
– Mən iqtisadi əlaqələrin qurulması, infrastruktur layihələrinin inkişaf etdirilməsi üçün konkret addımları nəzərdə tuturam. Bu məqsədlə üç hökumətin – Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya baş nazir müavinlərinin rəhbərlik etdiyi işçi qrupu yaradılacaq. Yaxın gələcəkdə onlar mütəxəssislərdən ibarət alt qruplar yaradacaq, nəqliyyat infrastrukturunun və bölgə iqtisadiyyatının inkişafı üçün konkret planlar təqdim edəcəklər.
İlham Əliyevin çıxışı sülhsevər idi. Onun çıxışında erməni qüruru üçün təhqiramiz və mənalı eyhamları ehtiva vardı, lakin bunların olmadığını düşünün.
Əliyev deyib:
– Bu gün imzalanan bəyanat niyyətimlərizdən bəhs edir. Çünki hərbi əməliyyatların dayandırılmasına dair bəyanatın bəndlərindən biri nəqliyyat kommunikasiyalarının blokadadan çıxarılması idi.
Onun üçün həmin bəyanatda nəqliyyat kommunikasiyası mövzusu əsas idi.
Yalnız bir dəfə İlham Əliyev təmkinli ola bilməyib:
– Bütün bunlar Vladimir Vladimiroviçin bir vaxtlar dediyi kimi, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin keçmişdə qaldığına inam aşılayır…
Bu sözlərdən Nikol Paşinyan başını yana çevirib və baxışlarını yerə dikib. Bu fikri bəyənməmişdi. Bütün bunların, deməli, özünün də artıq keçmiş olduğuna inanmırdı.
Ermənistanın baş naziri danışmağa başlamazdan əvvəl dərindən və ağır bir ah çəkib.
– …Təəssüf ki, bu münaqişə hələ həll olunmayıb… Əlbəttə, qalır… hmm… Atəşkəsin təmin edilməsini bacardıq… – Ermənistan baş naziri tərəddüd edib. – Hələ həll edilməli çox məsələ var. Bu məsələlərdən biri də statusdur… Dağlıq Qarabağın statusu məsələsi…
İlham Əliyev üçün belə bir məsələ yoxdur. Nikol Paşinyan ifadələrini seçərək və çətinlik çəkə-çəkə ölkəsi üçün heç bir şeyin bitmədiyini, sadəcə atəş açmağı dayandırdıqlarını söyləmək istəyib, görünür, bir müddətlik.
Ancaq bunlar daxili istifadə üçün, yəni Ermənistan üçün sözlər idi. Əslində, bu gün onu istədikləri bütün məqamlara dair yenidən yola gətirə bilmişdilər.
“…və biz əlbəttə ki… Ermənistan danışıqları ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrliyi çərçivəsində, xüsusən də, bu məsələ ilə bağlı davam etdirməyə hazırdır, – deyən baş nazir əlavə edib. – Təəssüf ki, bu gün biz əsirlərlə bağlı məsələni həll edə bilmədik, bu ən həssas və ağrılı məsələdir. Çünki bu humanitar bir məsələdir və bu istiqamətdə çalışmağa davam edəcəyimizə (sonda İlham Əliyevə baxdı – A.K.) razılaşdıq. Xüsusilə, birgə bəyanatımızın səkkizinci bəndinin, təəssüf ki, tam yerinə yetirilmədiyinə inanırıq (bu, əsir və cəsədləri mübadiləsi bəndidir – A.K.). Ümid edirəm ki, ən qısa müddətdə konkret bir qərara gələ biləcəyik. Ancaq deməliyəm ki, bu gün imzaladığımız bəyanat, həqiqətən, çox vacibdir və bu bəyanatdakı razılaşmaların həyata keçirilməsinin bölgəmizin iqtisadi imicini və görünüşünü dəyişdirə biləcəyini gizlətməyəcəyəm (hər biri “bölgəmiz” dedi, amma yenə də, görünən budur ki, bu, Dağlıq Qarabağ deyil – A.K.) və iqtisadi yeniliklər daha etibarlı təhlükəsizlik zəmanətlərinə sahib ola bilər. Əlbəttə, bu istiqamətdə konstruktiv işləməyə hazırıq, amma dediyim kimi, görüşdə bütün məsələləri həll etmək mümkün deyil. Ümid edirəm ki, irəliləməyə davam edəcəyik, bizim üçün də, bir daha vurğulamaq istəyirəm ki, hazırda əsas məsələ 9 və ya 10 noyabr tarixli (Moskva və Ermənistan-Azərbaycan vaxtı fərqlidir – A.K.) birgə bəyanatımızın 8-ci bəndindəki humanitar məsələlərdir.
Bunu söyləyərək həmyerlilərinin gözündə və öz aləmində hərbi əsirlər uğrunda vuruşan Nikol Paşinyan hava limanına yollanıb, İlham Əliyev isə Kremldə qalıb.
Bu dəfə o, Vladimir Putinlə təkbətək görüşüb (bu, “Kommersant”ın məlumatına görə, əvvəlcədən razılaşdırılıb). Tələsəcək yeri yox idi. Görünür, İlham əliyev yenə də qələbəsindən zövq almaq üçün hər bəhanədən istifadə edir.
İlham Əliyev imzalanmış bəyanatın təfərrüatlarını açıqlayıb:
– Bəyanat bölgəmizdə tamamilə yeni bir vəziyyətin yaradılması, nəqliyyat kommunikasiyalarının blokadasının açılması məqsədi daşıyır. Bunun bizim üçün böyük əhəmiyyəti var, çünki bu yolla 30 ildən artıq bir müddətdən sonra Ermənistan ərazisindən keçən nəqliyyat rabitəsi vasitəsi ilə Azərbaycan Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə əlaqə quracaqdır. Ermənistanın Azərbaycan ərazisi ilə Rusiya və İranla dəmir yolu əlaqəsi olacaqdır. Naxçıvan Muxtar Respublikası vasitəsilə də Türkiyə bazarına çıxış əldə edəcəyik. Həm də Türkiyə və Rusiya dəmir yolu arteriyaları bir-birinə bağlanacaq. Yəni bu bəyanat böyük perspektivlər açır!
Yəni o və Vladimir Putin, açıq şəkildə həmin bəyanatla əvvəlki 9-10 noyabr tarixli sənədi möhkəmləndirdiklərinə inanırlar.
Bundan sonra müharibədən danışmaq üçün vaxt olmamalı və müharibənin özü unudulmalıdır. 30 il əvvəl mövcud olan nəqliyyat arteriyalarının açılmasından və yenilərinin tikilməsindən faydalanmaq zamanıdır.
İlham Əliyev deyib:
– Ermənistanla Azərbaycan arasında yaranan və bu illər ərzində formalaşan vəziyyət, nəhayət, həll olunub və əminəm ki, erməni tərəfindən 9 noyabr bəyanatını təftiş etmək cəhdləri olmayacaq, hər iki xalq özündə gələcək haqqında və barışıq haqqında düşünmək üçün müdriklik, iradə tapacaq.
Yəni Əliyev yenə də təmkinli ola bilməyib.

Tərcümə: Strateq.az