Putinə qarşı Əliyev-Yanukoviç qambiti?
Ukraynanın kritik Avropa seçimi ərəfəsində Azərbaycan prezidentinin Kiyevə səfəri və Viktor Yanukoviçin xəlvəti Moskva səfəri arasında hansı əlaqə var...

Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev sabah - noyabrın 17-də Ukraynaya mühüm səfərə yola düşür. Azərbaycan prezidentinin Ukraynaya səfəri bu ölkənin kritik Avropa seçimi ərəfəsində baş verəcək.

Noyabrın sonlarında Vilnüsdə keçiriləcək Şərq Tərəfdaşlığı sammitində Ukrayna Avropa İttifaqı ilə azad ticarət və assosiasiya razılaşmasını imzalamalıdır. Əgər bu inteqrasiya razılaşmalarının imzalanması baş tutsa, o zaman keçmiş sovet respublikaları arasında öz strateji əhəmiyyətinə və geosiyasi mövqeyinə görə ən əhəmiyyətli ölkələrdən biri olan Ukrayna Rusiyanın təsir dairəsindən çıxmış olacaq.



3 ilə yaxındır ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putin Ukraynanı tamam başqa istiqamətə - MDB Gömrük İttifaqına və “yeni SSRİ” hesab edilən Avrasiya İttifaqına çəkməyə çalışır. Lakin bir vaxtlar Kremlin açıq dəstəyi ilə hakimiyyət başına gələn prezident Viktor Yanukoviç həmkarı Vladimir Putini məyus edib. O, Ermənistan prezidenti Serj Sərkisyan kimi “sözəbaxan” lider çıxmadı və ölkəsinin gələcəyinin Avropa ilə inteqrasiyada olduğunu dərk edərək Rusiyanın təzyiqlərinə inadla müqavimət göstərməyə çalışdı.

Doğrudur, prezident Yanukoviç ölkəsinin Rusiyadan enerji asılılığını nəzərə alaraq Putinin Gömrük İttifaqına çağırışlarını dərhal rədd etməyib. O, Ukraynanın Gömrük İttifaqına müşahidəçi statuslu üzvlüyünə dair sənədə imza atıb.

Ancaq müşahidəçi statusla Kremlin təzyiqlərindən xilas olmaq mümkün deyil. Putin seçim tələb edir və dəfələrlə mətbuat qarşısında elan edib ki, Ukraynanın iki yolu var: ya MDB Gömrük İttifaqına tamhüquqlu üzv olmaq, ya da Avropaya inteqrasiya yolu seçmək.

Putin bəyan edib ki, əgər rəsmi Kiyev ikinci yolu seçəcəksə, o zaman Ukrayna mallarının Rusiya bazarına sərbəst girişi mümkün olmayacaq. Artıq Rusiya Ukraynanın “Roshen” şirniyyat korporasiyasının mallarını ölkəyə buraxmamaqla Avropa İttifaqı ilə azad ticarət razılaşmasının Kiyevə necə baha başa gələcəyinə işarə edib.



Digər tərəfdən, iki ölkə arasında keçmiş baş nazir Yuliya Timoşşenkonun imzaladığı qaz müqaviləsinə görə, Ukrayna Rusiyadan qazı hətta Avropa qiymətlərindən də baha almağa, nəticədə hər il “Qazprom”a milyardlarla dollar artıq ödəməyə məcburdur.

Kiyev dəfələrlə çalışıb ki, müqavilənin şərtlərini dəyişdirsin. Lakin Putin güzəştə getmir. Aydındır ki, qaz müqaviləsində güzəşt ancaq Ukraynanın Gömrük İttifaqına və Avrasiya İttifaqına qoşulması şərtilə mümkün ola bilərdi. Ancaq prezident Yanukoviç ölkəsini qaza görə Rusiyaya təslim etmək istəmir. O, alternativ mənbələr tapmağa çalışır və əsas ümid yerlərindən biri də Azərbaycandır.

Ukraynanın Rusiyadan qaz asılılığına son qoymaq üçün alternativ mənbələr tapmaq səyləri hələ nəticəsizdir. Buna baxmayaraq Ukraynanın “Naftoqaz” şirkəti ötən həftə gözlənilmədən elan etdi ki, Rusiyadan qaz nəqlini dayandırır. “Naftoqaz” bildirdi ki, ölkənin yeraltı qaz anbarlarında qışı çıxarmaq üçün yetərli qaz ehtiyatı var.

Hazırda “Naftoqaz” şirkətinin “Qazprom”a 1,3 milyard dollar borcu yaranıb. Ukrayna şirkəti hədsiz baha aldığı yanacağa görə ödənişləri etməkdə çətinlik çəkir, “Qazprom” isə borcun dərhal ödənilməsini tələb edir.

“Naftoqaz”ın Rusiyadan qaz ixracını dayandırması prezident Viktor Yyanukoviçin Moskvaya xəlvəti səfəri ilə bir vaxtda baş verdi. Ona görə xəlvəti ki, ötən həftənin şənbə günü - noyabrın 9-da Ukrayna mətbuatı Yanukoviçin Moskvaya planlaşdırılmamış səfərə yola düşdüyünü xəbər verdi. Lakin rəsmi qaynaqlar bu səfər barədə hər hansı məlumat yaymadı. Üstəlik Yanukoviçin təyyarəsinin Moskvada yerə endiyini də görə bilməmişdi.

Prezidenti “itirən” Ukrayna mətbuatı nəhayət, onun izinə düşə bildi. İki gün sonra Rusiya prezidentinin köməkçisi Dmitri Peskov Yanukoviçlə Putin arasında “işgüzar görüş” baş tutduğunu bildirdi, başqa hər hansı təfərrüatlar açıqlanmadı.



“Naftoqaz”ın Rusiyadan qaz ixracını dayandırması ilə eyni vaxtda V.Yanukoviç V.Putinlə niyə görüşmüşdü? Bu görüş zamanı hansısa gizli sövdələşmələr əldə edilə bilərdimi? Və bütün bunların Azərbaycana hansı təsirləri var?

Azərbaycanın xarici siyasətinin müstəqilliyin əldə olunmasından, lap elə Elçibəy hakimiyyəti dövründən bu yana dəyişməz qalan əsas vektorlarından biri Ukrayna ilə strateji tərəfdaşlıqdan, Rusiyanın orbitindən çıxmaqda ortaq hərəkət etməkdən ibarətdir.

Tamamilə aydındır ki, Ukrayna Rusiyanın təzyiqlərinə davam gətirə bilməyib “yeni SSRİ” modelinə qoşulmağa razılıq versə, o zaman bütün təzyiqlər Azərbaycana yönələcək. Eyni zamanda MDB məkanında Ukrayna və Azərbaycanın yer almadığı inteqrasiya modelinin əhəmiyyəti kəskin azalacaq.

Təsadüfi deyil ki, 2011-ci ilin dekabrında Astanada keçirilən MDB sammitində Putinlə gərgin Gömrük İttifaqı danışıqlarının ardınca prezident Yanukoviç yolunu Bakıdan salmış və həmin sammitə qatılmayan prezident İlham Əliyevlə müzakirələr aparmışdı. Astana sammitində Yanukoviç Ukraynanın Gömrük İttifaqına müşahidəçi statuslu üzvlüyünə razı olmuş və tamhüquqlu üzvlükdən imtina etmişdi.



İndi kritik seçim anı yaxınlaşır və Ukrayna, eləcə də Azərbaycan seçim etməlidir. Doğrudur, Vilnüs sammitində Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan arasında assosiasiya sazişinin imzalanması nəzərdə tutulmur. Ancaq Ukrayna ilə sazişin layihəsi artıq razılaşdırılıb. İndi prezident Yanukoviç ya bu sazişi imzalayıb Putinlə açıq döyüşü başlatmalı, ya da ondan imtina edib Gömrük İttifaqına qoşulmalıdır.

Lakin aralıq variant da meydana çıxıb. Nə qədər paradoksal olsa da həbsdəki keçmiş baş nazir Y.Timoşşenko V.Yanukoviç üçün xilas və Rusiya qarşısında vaxt qazanmaq imkanı yaradır.

Brüssel tələb edir ki, Ukrayna keçmiş baş nazirin Avropada müalicəsinə imkan yaradan hüquqi mexanizmləri qəbul etsin. Əks halda Vilnüsdə Ukrayna ilə Avropa İttifaqı arasında sazişin imzalanması baş tutmayacaq. Deməli, Yanukoviç keçmiş baş naziri həbsdə saxlamaqla Avropaya inteqrasiyadan yayına bilər və bunun heç də Rusiyanın təzyiqlərinə görə baş vermədiyini nümayiş etdirər.

Digər tərəfdən, Vilnüs sammiti ərəfəsində Ukrayna-Azərbaycan hökumətlərarası komissiyasının iclası keçirildi və tərəflər enerji əməkdaşlığını strateji səviyyəyə qaldırmaq barədə razılaşma əldə etdiklərini açıqladılar. Razılaşmaya əsasən Azərbaycan qazı Gürcüstan üzərindən sıxılmış formada Ukraynaya nəql ediləcək.

Ardınca prezident İlham Əliyev Kiyevə gedir və belə görünür ki, indi Yanukoviçin Azərbaycan dövlət başçısı ilə danışıqlara çox ciddi ehtiyacı yaranıb.



Ukraynanın Vilnüs sammiti ərəfəsində hansı seçim edəcəyi məhz bu danışıqlardan asılı ola bilər. Eyni zamanda Yanukoviç Putinlə xəlvəti görüşünün nəticələri barədə Əliyevi məlumatlandıracaq. Əgər Azərbaycan Ukraynanın Rusiyadan enerji asılılığını aradan qaldırmasına imkan yaratsa, Yanukoviçin neçə vaxtdır xahiş etdiyi kimi, Ukraynanın TANAP kəmərinə qoşulmasına razılıq verilsə, o zaman Kiyevin Avropaya yolu asanlaşacaq.

Görünən odur ki, Əliyevlə Yanukoviç bu mürəkkəb geosiyasi oyunda Kremlə qarşı əlbir oynayır. Bunu Putinə qarşı “Əliyev-Yanukoviç qambiti” də hesab etmək olar...

Virtualaz.org