İranla Qərb arasında buzların ərimə mərhələsinə start verilib desək yanılmarıq. Yeni seçilən prezident Həsən Ruhani rəsmi Tehranın xarici siyasətini ABŞ, o cümlədən nüfuzlu Qərb ölkələri ilə əlaqələrin yumşaldılması müstəvisində qurmaqla bölgə və dünya üçün nəticələri müsbət rəy doğuran addımlar atır. Bu mənada onun prezident seçilməsindən sonra Qərblə yumşalma siyasəti aparması diqqətdən yayına bilməz. Əslində seçkidən qabaq onun liberallığını əsas gətirərək Qərblə münasibətlərdə yeni üfüqlər açacağını proqnozlaşdıran siyasi ekspertlər də az deyildi. Lakin bəzi analitiklər də hesab edirdilər ki, İranda prezidentlik ikinci dərəcəli bir institut olduğundan Ruhani heç nəyi dəyişə bilməyəcək. Düzdür İranda əsas söz sahibi ali dini liderdir və görünən də budur ki, məhz onun təkidi ilə rəsmi Tehran nüvə məsələsində Cenevrə konfransında altılıq ölkələri ilə (ABŞ, Rusiya, Çin, İngiltərə, Fransa+Almaniya) razılığa gəlib. Qeyd edək ki, razılaşmaya əsasən Tehran 6 ay ərzində Fordu və Nətənz nüvə təsisatlarında işləri məhdudlaşdırmalı, bu obyektlərə Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (MAQATE) təmsilçilərinin gündəlik girişinə icazə verməli, Ərak reaktorunun fəaliyyətini dayandırmalı, 20 faiz dərəcəsində zənginləşdirilmiş 200 kiloqram uranı məhv etməlidir. Öhdəliklərə əməl olunsa, 6 aydan sonra İrana beynəlxalq iqtisadi sanksiyalar aradan qaldırılmalı və daha uzunmüddətli razılaşma imzalanmalıdır. Bu sövdələşməyə İran Ali Dini liderinin xoşməramlı reaksiyası da Ruhaninin xarici siyasət kursunda onun rolunu danılmaz edən faktordur. Dini lider Xamneyi əldə olunan sövdələşməni uğur adlandırıb. Qərb-İran qarşıdurmasının səngidiyi hesab olunan Cenevrə görüşünün perspektivi hansı proqnozları səsləndirməyə əsas verir?

Məsələ barədə Modern.az-ın suallarını şərh edən Siyasi Araşdırmalar İnstitutunun direktoru, politoloq Elman Nəsirov razılığın əldə olunmasında müəyyən amillərin rolundan danışıb.

“İranın beynəlxalq sanksiyaların tətbiqi nəticəsində iqtisadi vəziyyətinin davamlı olaraq pisləşməsini əsas amil kimi göstərə bilərik. Əhalisinin mütləq əksəriyyəti gənclərdən ibarət olan İranda işsizlik problemi təhlükəli həddə yaxınlaşmaqdadır. Belə olan halda rəsmi Tehran İranın nüvə proqramı məsələsində qərblə qarşıdurma mühitinin aradan qaldırılmasını yaxınlaşmaqda olan iqtisadi fəlakətdən xilasın əsas yolu kimi qəbul etmək məcburiyyətindədir”-deyə E. Nəsirov qeyd edib. Siyasi ekspertin fikrincə 2013-cü il 14 iyun prezident seçkilərində praqmatik siyasətçi sayılan Həsən Ruhaninin qalib gəlməsi məlum problemin həlli üçün unikal imkan yaradıb.

“Hesab edirik ki, bu ilin sentayabr, oktyabr və noyabr ayları ərzində “5+1” formatı xaricində ABŞ-ın İranla məxfi danışıqlar aparması da son nəticədə sazişin əldə edilməsində həlledici rol oynayıb”.

Analitikin sözlərinə görə belə bir sənədin imzalanması ABŞ üçün də hava-su kimi vacib idi.

“Məsələ ondadır ki, Yaxın Şərqdə vəziyyət dramatik olaraq qalmaqdadır. İranla qarşıdurma siyasəti rəsmi Vaşinqtonun region siyasətinin uğurunun təminatına ciddi əngəllər yaradır. Belə razılaşmanın əldə edilməsi Suriyaya ABŞ-ın təsir imkanlarını artıra bilər. Geopolitik anlamda əsas rəqibinə çevrilməkdə olan Çinə enerji təhlükəsizliyi baxımından perspektivdə ciddi təsir rıçaqları əldə etmiş olar. Eyni zamanda Rusiyanın regionda enerji ağalığına ciddi zərbə endirilmiş olar.
Bütün bunlardan savayı, Barak Obama administrasiyasının xarici siyasətdə möhtəşəm bir uğura imza atdığı reallığını siyasi opponentləri də etiraf etmək məcburiyyətində qalar. Bu isə öz növbəsində həm Konqresə aralıq seçkilərdə, həm də 2016-cı il prezident seçkilərində hakim Demokratlar partiyasının qalib gəlmək şansını maksimum dərəcədə artırmış olar”-deyən siyasi şərhçi bildirib ki, razılaşma ilə bağlı proqnozlar 6 ay ərzində İranın üzərinə götürdüyü öhdəliklərə hansı səviyyədə riayət edəcəyindən asılı olacaq.

“Bu halda İran, yəqin ki, İsrailin bu razılaşmanı “tarix səhv” adlandırmasına, habelə Səudiyyə Ərəbistanının İrana qarşı sərt mövqedə dayanması kimi reallığa barmaqarası baxmayacaqdır. Üzləşdiyi indiki geopolitik reallıqlarda İranın çevik, xarizmatik və kompromisə meylli siyasəti onu mövcud yeni situasiyanın qalibi edə bilər”-deyə E. Nəsirov şərh edib.

Xatırladaq ki, İranla anlaşmaya rəsmi Təl-Əviv qarşı çıxıb. İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu açıqlamasında “Cenevrə” sazişinin imzalanmasını Qərbin İrana güzəşti kimi dəyərləndirib və bunu tarixi səhv adlandırıb.