Putinlə Buşun telefon söhbətində seksual münasibətlərə eyham vurulub...

Dünyanın iki böyük dövlətinin - ABŞ və Rusiya prezidentlərinin bir araya gələndə bağlı arxasındakı danışıqlar dünya mətbuatının və ictimaiyyətinin ən çox maraq göstərdiyi məsələ olur.

Bu müzakirələr barədə bəzən ən cüzi informasiya əldə etmək belə mümkün olmur. Yaxud məlumat sızması olanda bu, mətbuatda və siyasi çevrələrdə geniş müzakirə mövzusuna çevrilir.

Bəs bu iki böyük dövlətin liderlərinin bağlı qapılar arxasında nə danışdıqlarına dair təfərrüatlar açılsa necə? Doğrudanmı belə görüşlərdə həmişə ciddi müzakirələr olub və dünyanın taleyini həll edən qərarlar çıxarılıb?

Virtualaz.org saytının xarici mətbuatdan əldə etdiyi bilgilərdən belə məlum olur ki, heç də belə deyilmiş. Superdövlətlərin prezidentləri bəzən saat yarım eyni şeyi təkrarlayıb bir-biri ilə mübahisə edir, inadkar məktəbli kimi biri digərinin üzünə dayanır, yaxud öz ölkələrinin xarici siyasət idarələri başçılarının bir-birinin dodaqlarını öpüb necə şişirtməsi haqda şit atmacalar atırlar...

Bütün bu detallar ABŞ-ın nüfuzlu ”The New York Times” qəzetinin Ağ Evdə akkreditə olunmuş baş müxbiri Piter Beykerin yeni çapdan çıxmış kitabında əksini tapıb. Kitabdan xülasəni nüfuzlu “The Forbes” jurnalı dərc edib. Kitab ABŞ-ın keçmiş prezidenti Corc Buşun hazırkı Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə 2001-2008-ci illəri əhatə edən dövrdə keçirdiyi ikitərəfli görüşlərin pərdəarxasından bəhs edir.

Müəllif kitabı yazmaq üçün Ağ Evdə məxfi sənədlərlə tanış olub, prezidentlərin görüşünə dair protokolları araşdırıb və Buşun çoxsaylı müşavirləri, yüksək rütbəli xarici ölkə rəsmiləri ilə söhbətləşib.

***

İkinci dəfə prezident seçiləndən sonra Buş artıq Putinin Rusiyada avtoritarizmi necə gücləndirdiyinə göz yuma bilməzdi. Çünki o, dünyada tiranlıqlara son qoymaq şüarları ilə yenidən hakimiyyətə gəlmişdi.

Kreml isə bir-birinin ardınca müstəqil televiziyaları nəzarətə alır, qubernator seçkilərini ləğv edir, tabe olmayan oliqarxları həbsə atırdı.

Buşun ətrafındakıların çoxu neft maqnatı Mixail Xodorkovski ilə tanış idi. Putinə qarşı müxalifət formalaşdırmağa başlayan kimi onu həbs etmişdilər. Ona görə də Buş ikinci prezidentlik müddətinin icrasına başlayandan sonra Putinlə ilk görüşündə ona təzyiq etməyi qərara alır.

Lakin 2005-ci ilin fevralında Slovakiyanın paytaxtı Bratislavada baş tutan görüşdə Putin Buşun iradlarına ABŞ-da da demokratiyanın pozulduğu barədə əks-arqumentlərlə cavab verir: “Siz Xodorkovski haqda danışırsınız, mən isə Enron. Siz seçicilər kollegiyasının üzvlərini təyin edirsiniz, mənsə qubernatorları. Bunların arasında fərq nədən ibarətdir?”

Putinə təzyiq etmək cəhdlərinin heç bir nəticə vermədiyini görən Buş sonradan Britaniyanın baş naziri Toni Bleyerə şikayətlənir: “Onunla söhbət aparmaq heç də xoş deyildi. Bu, orta məktəbdəki debatlara oxşayırdı. Bu oğlanla uğur əldə etmək mümkün deyil”.

***

“Mən orada bir saat qırx dəqiqədən çox oturdum, bütün bunlar elə hey təkrarlanırdı. Hansısa məqamda tərcüməçi məni o qədər özümdən çıxardı ki, az qala onu dümsükləyəcəkdim. Putinin Amerikaya qarşı ittihamlar irəli sürəndə elə gülməli tonu vardı ki... Sözləri başdan ayağa sarkazm idi” - deyə Buş xatırlayır.

***

Buş Putinin bu danışığından qəzəblənsə də təslim olmağa hazırlaşmırdı. O, Putinə təsir imkanlarını saxlamağa çalışaraq Rusiyanın Qərbdən birdəfəlik uzaqlaşmasını əngəlləmək istəyirdi.

2006-cı ildə Putin Sankt-Peterburqda “Böyük səkkizlər”in sammitinə ev sahibliyi edir. Buş başa düşürdü ki, bu məqam Rusiya üçün nə dərəcədə mühümdür. Eyni zamanda o, nəzərə alırdı ki, demokratik ölkələrin sammitini qeyri-demokratik ölkədə keçirməyə razı olduğu üçün konqresmenlərin və medianın tənqid atəşi ilə üzləşəcək.

“Mənə elə gəlir ki, biz bu Putinə görə alov içinə düşəcəyik” - deyə Buş sammit ərəfəsində T.Bleyerlə telefon danışığında bildirir.



***

Rusiyaya qarşı sərt yanaşmanın tərəfdarlarından biri vitse-prezident Çeyni idi. “Böyük səkkizlər”in sammiti ərəfəsində o, Buşun icazəsi ilə Litvaya səfər edir və oradan Rusiyanı kəskin tənqid atəşinə tutur.

Putin Çeyninin bu nitqinə görə bərk qəzəblənir. Lakin Buş sevinir ki, bu oyunda Çeyni “pis polis”, o, özü is “yaxşı polis” rolunu oynayır.

İyunun 5-də Buşla Putin arasında telefon danışığı olur. Buş “Böyük səkkizlər”in sammitinin gündəliyinə bu mövzuları təklif edir: quş qripi, Darfurda soyqırımı, İran və nüvə terrorçuluğu.

Putinsə Rusiyanın Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzvlüyünə dəstək verdiyi üçün Buşa təşəkkür edir. Daha sonra söhbət qəribə məcraya daxil olur.

***

Putin ara vermədən siqaret çəkən və sərt xarici işlər nazirini - Sergey Lavrovu xatırlayır: “Lavrov elə indi Londondan qayıdıb, onun dodaqları və boynu qəribə şəkildə şişib. Diqqətlə baxmaq lazımdır ki, Kondi (o vaxtkı ABŞ dövlət katibi Kondoliza Rays-red.) orada onunla nə edib”.

Buş Putinin seksual münasibətlər barədə bu eyhamına məhəl qoymamağa çalışır. “Kondi kor deyil” - Buş zarafatla bildirir.

“Və o, çox yaraşıqlı qadındır” - Putin cavab verir.

“Bəli, o, möhtəşəm qadındır” - deyə Buş söhbəti başqa mövzuya yönəltməyə çalışır.



***

Bu söhbətdən bir qədər sonra Buş Kemp-Devid iqamətgahında Danimarkanın baş nazirini qəbul edəndə söhbət Putindən düşür. Məlum olur ki, Putin ABŞ-ın keçmiş ticarət naziri və Buşun yaxın dostu Con Evansa yaxşı vəzifə təklif edərək Ağ Ev rəhbərini ələ almağa cəhd edib.

“Putin məndən soruşdu ki, Evansı mühüm vəzifəyə təyin etsə, sənə köməyi ola bilərmi. Bu nə sualdır axı?! Sənə kömək edə bilərmi? Cavab vermək istədim ki, sizin demokratiya istiqamətindəki addımlarınız mənə çox kömək edər. Gör o, necə də qəribə fikirdədir” - Buş baş nazirə bildirir.

Kitabdan məlum olur ki, Buş Rusiyada demokratiya məsələsinə görə Putinə heç də həmişə təzyiq etməyə çalışmayıb. Məsələn, 2007-ci ildə İrana qarşı yeni sanksiyalar məsələsi gündəmə gələndə Buş Rusiyanın dəstəyini qazanmaq üçün ona zəng edir. ABŞ prezidenti söhbətə Rusiyadakı yerli seçkilərdə hakim partiyanın qələbəsini tərifləməklə başlayır.

“Siz çox populyarsınız. İnsanlar sizi sevir” - deyə Buş ona bildirir.

“Digər partiyalar da yaxşı nəticələr göstəriblər” - Putinin cavabı belə olur.

“Siz təvazökarlıq edirsiniz” - Buş onu tərifləməkdə davam edir.

Daha sonra telefon zənginin əsl məqsədini açıqlayanda Putin söz verir ki, nüvə proqramlarından əl çəkmək üçün İrana siqnal çatdırmaqda kömək edəcək.

“Elə indicə İran prezidentinin milli təhlükəsizlik üzrə yeni müşaviri mənim qəbul otağımda oturub. Mən Sizin dediklərinizi onunla söhbətdə nəzərə alaram” - deyə Putin bildirir.

(Yazının əvvəli aşağıda)

* * *



* * *

Piter Beykerin yazdıqlarından məlum olur ki, Buş 2001-ci ildə birinci prezidentlik səlahiyyətlərinin icrasına başlayanda Rusiyada hakimiyyət başında olan Vladimir Putinə ehtiyatla yanaşır və şəxsi söhbətlərdə onu “soyuq tip” adlandırırdı. Lakin onunla işgüzar münasibətlər qurmaqda da maraqlı idi. Buş Putinlə ilk görüşü ərəfəsində Rusiya üzrə ekspertləri Ağ Evə toplayır və onlardan məsləhətlər alırdı.

Stenford Universitetinin professoru, sonralar ABŞ-ın Rusiyadakı səfiri olan Maykl Makfol deyir: “Ən yaxşısı Rusiyanın bizim çadırda olmasıdır”.

Buş onunla razılaşır: “Sən tamamilə haqlısan. Çünki bizim hamımız nə vaxtsa çinlilərlə qarşılaşmalı olacağıq”.



* * *

Buşun Putinlə ilk görüşü 2001-ci ilin iyun ayında Sloveniyada XVI əsrə aid qəsrdə baş tutur. Putin söhbət zamanı Buşa bağında yanğın zamanı pravoslav xaçını necə xilas etməsindən danışır.

Bu söhbət dindar adam olan Buşun dərhal qəlbinə yatır və onda Putin haqda müsbət təəssüratlar oyadır.

Görüşdən sonra Buş komandasının üzvlərinə “Putinin qəlbini hiss etdiyini” deyəndə onu eşidənlər heyrətə gəlirlər. Milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşavir Kondoliza Rays C.Buşun bu sözlərini eşidəndə donub qalır, nəsə demək istəyir, ancaq demir.

Vitse-prezident Dik Çeyni və onun köməkçiləri isə Vaşinqtonda daha çox həyəcan keçirirlər.



“Bunu eşidəndə bizim çoxumuzun gözlərimiz bərəldi” - deyə milli təhlükəsizlik üzrə müşavirin müavini olmuş Erik Edelman xatırlayır.

D.Çeyni hər dəfə Putini görəndə öz adamlarına belə deyirmiş: “Mən daim fikirləşirəm: KQB, KQB, KQB...”

Buna baxmayaraq Buş Putin haqda müsbət fikrində qalır. Onu Texas ştatına, öz rançosuna, daha sonra Kemp Devid iqamətgahına dəvət edir.

* * *

Buş Putinin əsl mahiyyətini gec başa düşür. Ancaq yenə də inanır ki, Putinin ABŞ-a qarşı davranışları onun müşavirlərinin yalnış informasiyalarının nəticəsidir.



Rusiya ilə ABŞ arasında ticarət mübahisəsi yarananda və Rusiya ABŞ-dan toyuq budunun idxalını dayandıranda prezidentlər şəxsi söhbətdə bu məsələyə toxunurlar. Putin Buşa deyir ki, amerikalılar qəsdən Rusiyaya keyfiyyətsiz toyuq budu göndərirlər: “Sizdə müxtəlif müəssisələr var. Onlar Amerika üçün ayrı, Rusiya üçün ayrı toyuq əti istehsal edirlər”.

Buş heyrətə gəlir: “Vladimir, sən səhv edirsən”.

“Yox, mənim adamlarım deyiblər ki, bütün bunlar düzdür” - deyə Putin israr edir...

(ardı olacaq)