Rusiya gedişə başladı, Azərbaycan "mat" elədi


gundemxeber.az Sona çatmasına sayılı günlər qalan 2012-ci ilin siyasi gündəmi çox rəngarəng oldu. Amma dünya daha bir “təhlükələr ili”ni başa vurmaq üçün hələ 11 gün də gözləməlidir.

Təbii ki, 2012-ci ilin əvvəlində bu zaman kəsiyində baş verəcək əsas siyasi hadisələr arasında Rusiya, ABŞ və Fransada keçiriləcək prezident seçkiləri, Suriyadakı vətəndaş müharibəsi və İran böhranı ətrafındakı gərginliyin adı çəkilirdi. Eyni zamanda, “Ərəb baharı”nın baş verdiyi ölkələrdəki vəziyyətin necə olacağı da maraqla gözlənilirdi.

2012-ci il seçkilər ili idi

Yuxarıda da qeyd etdik ki, bu il Rusiya, ABŞ və Fransada prezident seçkiləri baş tutdu. Bu seçkilərin nəticələrini Azərbaycan üçün önəmli edən isə o idi ki, hər üç dövlət Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli prosesində vasitəçilik edən Minsk Qrupunun həmsədrləridir. Təbii ki, Azərbaycan üçün önəmli olan yeni dövlət başçılarının münaqişəyə münasibətinin necə olacağı idi.

Bu baxımdan, martın 4-də Rusiyada keçirilən prezident seçkilərinin nəticələrini bizim üçün faydalı hesab etmək olmaz. Bunu seçkidə qalib gələn Vladimir Putinin sonrakı addımlarında da gördük. Dörd il əvvəl Dmitri Medvedyevə təhvil verdiyi postu elə ondan da geri alan V.Putin münaqişə tərəflərinin yüksək səviyyədə görüşdürməyə bir dəfə də olsun, cəhd etmədi. Əksinə, Azərbaycan və Rusiya arasında gərginlik artmağa başladı. İki ölkə arasında gərginliyin pik nöqtəsi isə Rusiyanın Qəbələ RLS-in icarəsindən imtina etməsi oldu.

Mayın 6-də Fransada keçirilən seçkilərdə sosialistlərin namizədi Fransua Ollandenin ermənipərəst Nikola Sarkoziyə qalib gəlməsi də gözlənilən idi. Hakimiyyət dəyişikliyindən sonra rəsmi Paris Fransanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması prosesində fəallığını artıracağı yönündə bəyanatlar versə də, hələlik ortada konkret nəticələr yoxdur.

2012-ci ilin 6 noyabrında isə ABŞ-dakı prezident seçkilərində Demokratlar Partiyasının namizədi Barak Obama respublikaçı Mitt Romninin üzərində böyük üstünlük qazanaraq növbəti 4 il ücün prezident seçildi. ABŞ-ın prezident seçkisi statistikası baxımından, bu da gözlənilən idi. B.Obamanın yenidən prezident seçilməsi isə özünü daha çox ABŞ-ın Suriya böhranına yanaşmasında göstərdi. Bu barədə isə bir qədər sonra danışacağıq.

Bu il sərhəd qonşularımız olan Gürcüstan və Ermənistanda isə parlament seçkiləri keçirildi. Etiraf edək ki, bu ölkələrdəki seçkilər Azərbaycan üçün ABŞ, Rusiya və Fransada keçirilən seçkilərdən heç də az əhəmiyyətli deyildi. Mayın 6-da Ermənistanda seçkilər elə də şəffaf keçmədi, ancaq proqnozları doğrultdu. Hakim partiya mövqeyini qorudu, real müxalifət zəiflədi, virtual müxalifət (”Çiçəklənən Ermənistan") möhkəmləndi. Bu, mahiyyətcə, Rusiya ssenarilərinin Cənubi Qafqaza uyğunlaşdırılmış modeli idi.

Oktyabrın 6-da Gürcüstanda keçirilən parlament seçkilərinin nəticələri isə daha böyük hay-küy doğurdu. Ona görə ki, Rusiyanın adamı kimi təqdim olunan Bdzina İvanişvilinin “Gürcü arzusu” Koalisiyası qələbə qazandı. Gürcüstanda demokratiya qalib gəlsə də, bu qələbəyə Rusiya da şərik çıxa bilər.

Dünyanın yüksələn güclərindən olduğu üçün Çin Kommunist Partiyasına yeni baş katibin seçkisi də nəzərdən qaçırıla bilməz. Si Üzinpin Kommunist Partiyasının baş katibi seçildi. 2013-cü ilin martında Ümumçin Xalq Yığıncağının növbəti sessiyasında Si Üzinpin böyük ehtimalla dövlət başçısı olacaq.

Bəşər Əsəd gözlənildiyindən daha inadkar çıxdı

Suriyadakı vətəndaş müharibəsi demək olar ki, bütün ilboyu dünyanın əsas problemi olaraq qaldı. Il ərzində Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər, İngiltərə, Fransa, ABŞ və digər ölkələrdən maliyyə yardımları müxalifətin gücünü hər gün artırdı, Bəşər Əsəd isə güc itirdi. Demək olar ki, İranın 10 milyard dollarlıq yardımı da Əsədin mövqelərini möhkəmləndirmək üçün yetərli olmadı. Əminliklə demək olar ki, Suriyada Bəşər Əsəd dönəmi sona yaxınlaşmaqdadır. Artıq müttəfiqi Rusiya tərəfindən ona qaça biləcək ölkənin ünvanı da göstərilib.

Suriya hadisələrində bu ölkədən sonra ən çox ziyanı Türkiyə çəkib, desək, yanılmarıq. 22 iyun 2012-ci ildə Türkiyəyə məxsus F-4 qırıcı təyyarəsi Suriya hərbçiləri tərəfindən vuruldu. Türkiyə NATO-nun toplantısını çağırdı. Türkiyənin dilini qısa edən başlıca məqam təyyarənin Suriyaya məxsus hava məkanında vurulması oldu.

Oktyabrın 3-də isə Suriya ərazisindən atılan top mərmisi Türkiyənin Şanlıurfa vilayətinin Suriya ilə həmsərhəd Akçakale qəsəbəsinə düşdü. Hadisə nəticəsində 5 nəfər öldü, 13 nəfər isə yaralandı. Türkiyə parlamentində Silahlı Qüvvələrin xarici ölkələrə göndərilməsi məsələsində hökumətə bir illik səlahiyyət müddətinin verilməsini nəzərdə tutan qərar səsvermədə qəbul olundu. Suriya ilə sərhəddə böyük hərbi qüvvələr cəmlənsə də, bütün bunlar hərbi qarşıdurma səviyyəsinə kimi inkişaf etmədi. Rusiya və İran Ankaranın diqqətini əsas məsələdən yayındırmaq üçün belə bir versiya irəli sürdü ki, top atəşini Suriyadakı müxalif qüvvələr, yaxud da PKK silahlıları edə bilərlər. Moskva və Tehran Ankaraya məsləhət gördü ki, məsələni lazımınca araşdırsın.

Suriya ətrafında baş verən daha bir hadisə isə Moskavadan Dəməşqə yol alan Suriya təyyarəsinin oktyabrın 10-da iki Türkiyə qırıcısının tələbilə Ankara hava limanında endirilməsi oldu. “A-320 Airbus” tipli təyyarədə aparılan araşdırmalar zamanı 12-13 ədəd nəhəng dağıdıcı silahlar aşkar edildi. Təyyarədəki şübhəli əşyalar götürüldükdən sonra hava layneri Dəməşqə yola salındı.

ABŞ səfirinə ölüm gətirən film...

Sentyabr ayının əvvəllərində Şimali Afrika və Yaxın Şərq ölkələrində yeni etiraz dalğası baş qaldırdı. Etirazların əsas səbəbi İslamın Peyğəmbərini təhqir edən "Müsəlmanların məsumluğu" adlı film idi. Filmin rejissoru Sam Basil də filmin cəmiyyətdə siyasi qarşıdurma yaratmaq məqsədi ilə çəkildiyini etiraf etdi.

Yəhudiəsilli ABŞ vətəndaşı S.Basil Amerikanın "Wall Street Journal" qəzetinə verdiyi açıqlamasında "Bu film üçün 100 israilli könüllüdən 5 milyon dollar almışam və filmi İsrail üçün çəkmişəm",- söylədi.

Filmin çəkilişinə ən kəskin etirazlar öldürülən diktator Müəmmər Qəddafinin vətəni Liviyada oldu. Sentyabrın 12-də Liviyanın Benqazi şəhərindəki ABŞ konsulluğuna hücum nəticəsində bu ölkənin səfiri ilə yanaşı, konsulluğun 3 əməkdaşı da öldürüldü. İndoneziya və Misirdə keçirilən etiraz aksiyaları da ölümsüz ötüşmədi. Livan isə dinc etiraz aksiyaları ilə diqqəti çəlb etdi.

Misirdə filmin əleyhinə təşkil olunan etiraz aksiyaları daha sonra prezident Məhəmməd Mursinin Konstitusiya islahatlarına yönəldi. Lakin bu etirazlar nəticə vermədi və M.Mursi istədiklərini həyata keçirməyə çox yaxındır.

Bir həftəlik müharibə və Fələstinin tarixi qələbəsi...

İsrail 14-21 noyabr tarixlərində Qəzzaya növbəti hava zərbələri endirdi. Bir həftəlik müharibə Qahirədə imzalanan atəşkəs razılaşması ilə başa çatdı. HƏMAS Qəzzaya 1,245 milyard dollar həcmində ziyan dəydiyini açıqladı. Ümumilikdə, İsrailin zolağa endirdiyi raket zərbələri nəticəsində 200 ev tamamilə dağıdıldı və təqribən 8 min evə qismən ziyan dəydi. 42 qeyri-yaşayış obyekti, həmçinin HƏMAS hökumətinin Qəzzadakı binası, üç məscid və tibb mərkəzi tamamilə dağıdıldı. İsrailin Qəzzaya havadan etdiyi hücum nəticəsində 166 nəfər öldü, 1235 nəfər isə yaralandı. Bütün bu itkilərə baxmayaraq, HƏMAS bir həftəlik müharibədə qələbə qazanan tərəfin məhz Fələstin olduğunu bildirdi.

Noyabrın 29-da isə Fələstin sözün əsl mənasında, tarixi qələbə qazandı. Fələstin Muxtariyyəti BMT-nin Baş Assambleyasının toplantısında keçirilən səsvermə ilə bu nüfuzlu təşkilatın üzvü olmayan müşahidəçi-dövlət statusu qazandı. Gözlənildiyi kimi, ABŞ növbəti dəfə də İsrailin yanında olduğunu nümayiş etdirdi və qanun layihəsinin əleyhinə səs verdi. İsrail isə etirazını bildirərək işğal olunmuş Fələstin ərazilərində yeni yaşayış məskənlərinin tikintisi ilə bağlı qərar verdi.

Yağmasa da guruldayan İran və İsrail...

İsrail bütün ilboyu “Tehran nüvə silahı əldə etmək istəyindən əl çəkməsə, İranı təkbaşına vuracağam” desə də, buna inanan çox az adam oldu. Hətta İrana hücumla bağlı mövqe ziddiyyətlərinə görə, Binyamin Netanyahu ilə Barak Obamanın münasibətlərinin pisləşməsi barədə məlumatlar da beynəlxalq ictimaiyyəti aldatmaqdan başqa bir şey deyildi.

2012-ci ilin siyasi gündəminə damğasını vuran hadisələrdən biri də Hörmüz boğazının bağlanması ilə bağlı İranın hədələri oldu. Yəqin ki, İranın bunu edəcəyinə, yaxud da edə biləcəyinə inananlar da çox az idi. Üzərindəki ağır sanksiyaları və Qərbin təzyiqlərini azaltmaq üçün Hörmüz boğazının bağlanması məsələsindən bir vasitə kimi istifadə etməyə çalışsa da, Tehranın gedişləri Qərbi yola gətirməyə yetmədi. Əksinə, ABŞ-ın başında durduğu Qərb yeni sanksiyalarla İranın vəziyyətini daha da ağırlaşdırdı. Bundan başqa, ABŞ Fars körfəzində hərbi təlimlər keçirməklə, Hörmüz boğazının bağlanacağı halda, İranın alacağı zərbənin miqyasını göstərmiş oldu. Nəticədə İran da “Hörmüz boğazını bağlayacağam” iddialarından geri çəkilməyə bağladı.

Bu isə konkret mat idi

Heç şübhəsiz ki, 2012-ci ili Azərbaycan üçün ən yaddaqalan tarixi dövr edən hadisələrdən biri, bəlkə də birincisi, Rusiyanın Qəbələ RLS-dən çıxması oldu. Moskva uzun müddətdir ki, müxtəlif vasitələrlə Bakıya təzyiq göstərsə də, Azərbaycan mövqeyindən geri çəkilmədi. Rusiyanın 37 illik "Qəbələ RLS nağılı"na son qoyuldu.

Ömər Əmirov