Nəqliyyat Nazirliyi yol qəzaları zamanı baş verən ölüm hallarından necə qazanır?

Nəqliyyat Nazirliyi və bu nazirliyin tabeçiliyində olan qurumların əməkdaşlarının vətəndaşlarla münasibətdə sərgilədiyi kobudluq hər kəsə bəllidir. Nazirlik qoçularının hər ay bir neçə sürücünü döyməsi, onları haqlı-haqsız cərimələrə məruz qoyması ölkə mətbuatının daim gündəmə gətirdiyi problemlərdəndir. Bu günlərdə redaksiyamıza müraciət edən etibarlı mənbə bu dəfə Nəqliyyat Nazirliyi yetkililərinin yeni “çörək pulu” üsulu haqda açıqlama verib. Mənbənin məlumatına görə, nazirlik artıq avtobus qəzaları nəticəsində baş verən ölüm hallarından da öz cibini doldurmaq məqsədilə faydalanmaqdadır. Bu prosesin necə, hansı şəkildə baş verdiyinə gəlincə, mənbə bunun üçün tələb olunan bütün incəliklərin nazirlik tərəfindən ölçülüb-biçildiyinə diqqət çəkdi.

Nazirlikdən marşrut sahiblərinə xəbərdarlıq

Məlumata görə, bütün marşrut sahiblərinə müraciət edən nazirlik avtobus qəzaları nəticəsində baş verən ölüm halları müqabilində həmin xəttin bağlanacağını bəyan edib: “Nəqliyyat Nazirliyi bundan bir müddət öncə bütün xətt sahiblərinə müraciət edərək bildirib ki, əgər hansı xətdə avtobus qəzası nəticəsində ölüm hadisəsi baş versə, o zaman həmin xətt dərhal bağlanacaq. Həmin xətdə olan eyni saylı avtobusların fəaliyyəti isə qadağan olunacaq. Əlbəttə, ilk baxışdan belə düşünmək olar ki, nazirlik tərəfindən sahibkarlara edilən bu tip xəbərdarlıq onları daha diqqətli olmağa sövq edəcək. Lakin xəbərdarlıqda yer alan cəza mexanizminin absurdluğu da Azərbaycansayağı orijinallığı ilə diqqət çəkir. Məlumat üçün qeyd edək ki, dünyanın heç bir ölkəsində bu cür cəza mexanizmi mövcud deyil. Heç bir ölkədə avtobus qəzası nəticəsində ölüm faktı baş verəndə həmin xətt və ya həmin xətt üzrə işləyən eyni nömrəli marşrutların fəaliyyəti yasaqlanmır. Çünki bu zaman qəzaya yol verən şəxslə yanaşı baş verənlərdə heç bir suçu olmayan daha onlarla şəxs də haqsız yerə iş yerini itirə bilər ki, bu da nə hüquqi, nə də vicdani baxımdan ədalətli deyil. Bu baxımdan nazirliyin məlum cəza mexanizminin yetərincə qüsurlu və anormal olduğu ortadadır. Lakin əcaibliyi göz qabağında olan bir qaydanın Nəqliyyat Nazirliyi tərəfindən israrla müdafiəsi məlum cəza mexanizminin arxasında əslində tamam başqa maraqların dayandığını göstərir”.

Sahibkarların qarət olunmasının astar üzü

Nazirliyin öz təxəyyül məhsulu olan məlum qaydadan istifadə edərək sahibkarları sözün həqiqi mənasında qarət etməyə hazırlaşdığını deyən mənbə, sözügedən cəza sisteminin məmurların maraqları baxımından faydalı tərəflərinə diqqət çəkdi: “Məlum qayda ilk baxışdan ölümlə nəticələnən qəza hallarının qarşısının alınmasına yönələn xəbərdarlıq kimi görünsə də, əslində Nəqliyyat Nazirliyinin bu addımı sahibkarların soyulmasına xidmət edir. Belə ki, hansısa avtobus sürücüsü qəza nəticəsində piyadanın ölümünə səbəb olan kimi dərhal Nəqliyyat Nazirliyinə çağırılan sahibkara bildirirlər ki, onun tabeçiliyində çalışan şəxs bu qaydanı pozduğuna görə artıq həmin xəttə sahiblik edə bilməz. Şübhəsiz, məsələnin belə qoyuluşu sahibkarın təşvişinə səbəb olur. Qanuni ödənişlərdən başqa külli miqdarda “şapka” hesabına əldə etdiyi xəttin bir andaca əlindən alınmasını həzm edə bilməyən sahibkar sahib olduğu xətti qoruyub saxlamaq üçün nazirlik əməkdşaları ilə razılığa gəlməyə məcbur olur. Bu razılaşma isə xətt sahibinə böyük maliyyə itkisi hesabına başa gəlir. Daha dəqiq desək, sahibkar istifadə etdiyi xətti yenidən almalı olur”.
Mənbənin sözlərinə görə, məlum situasiya ilə üzləşən sahibkarların nazirlik əməkdaşları ilə anlaşmasını zəruri edən amillərdən biri də yeni xətlərin əldə edilməsinin daha baha başa gəlməsi ilə bağlıdır: “Sahibkarlar yaxşı bilir ki, əgər sahib olduqları xətti əllərində saxlaya bilməsələr, o zaman yeni bir xətt almaq məcburiyyətində qalacaqlar ki, bu da çox ciddi maliyyə tələb edir. Xətt almaqdan imtina etmək isə sahibkarın sərəncamında olan onlarla avtobusun fəaliyyətsiz qalması demək olacaq ki, bu da iş adamının iflas olması anlamına gəlir. Buna görə də, sahibkarlar bütün hallarda Nəqliyyat Nazirliyi yetkililərinin istəklərini qarşılamaq məcburiyyəti qarşısında qalırlar”.

Xətt sahibləri üçün daha bir tələ

Xətt sahiblərinin üzləşdiyi digər bir prolem isə onların aldıqları xəttə başqa marşrutların buraxılması ilə bağlıdır. Mənbə deyir ki, hər hansı bir sahibkar xətt alarkən nazirlikdən buraya digər marşrutların buraxılmaması ilə bağlı razılıq alır. Çünki belə bir razılıq sahibkarın öz qoyduğu sərmayəni çıxartması baxımından olduqca zəruridir. Lakin bəlli bir müddətdən sonra həmin xəttə başqa bir marşrut daxil edən nazirlik bununla da sahibkarla əldə edilən razılaşmanı birtərəfli şəkildə pozmuş olur: “Sözsüz ki, xəttinə ikinci bir marşrut buraxılan sahibkar bu zaman nazirliyə müraciət edir. Nazirlikdə isə onu inandırmağa çalışırlar ki, əmr “böyük yerdəndir” və onların həmin marşrtu xətdən çıxartmaq səlahiyyətləri yoxdur. Lakin əgər sahibkar baş verənlərdən bu qədər narahatdırsa, onda rəhbərlikdən bununla bağlı xahiş etmək olar. Bu məqmda sahibkara düşən yeganə iş isə bu xahişin maddi ekvivalentini təqdim etmək olur. Bundan sonra xəttə yeni salınan marşrutun hərəkət qrafikində müəyyən dəyişikliklər etməklə yeni bir xətt formalaşdırılır və beləliklə də bütün narazılıqlar ortadan qaldırılır”.

Sahibkarlar özlərini nazirliyin hücumlarından necə sığortalayır?

Mənbənin sözlərinə görə, Nəqliyyat Nazirliyinin hər gün bir ideya ilə çıxış etməsi, sahibkarları müxtəlif yollarla talaması marşrut sahiblərini özlərini sığortalamaq üçün müxtəlif addımlar atmağa vadar edir. Bunlardan biri özlərinə yüksək çinli himayədar tapmaq cəhdi ilə bağlıdır. Sahibkarların əksəriyyəti hesab edir ki, hər həftə, hər ay nazirliyə müxtəlif adlar altında külli miqdarda pul ödəməkdənsə, bir nəfər sözükeçən himayədarla təmas qurub ona “hörmət” eləmək daha əlverişlidir: “Bu gün paytaxtın avtomobil xətlərinə nəzarət edən sahibkarların hamısı üçün güclü himayədar amili olduqca mühüm və həlledici amildir. Çünki onların məhz bu himayədarlar sayəsində Nəqliyyat Nazirliyinin bitib-tükənməyən tələbləri qarşısında davam gətirməsi mümkündür. Buna görə də bəzən sahibkarlar özü münasib bildikləri yüksək vəzifəli dövlət rəsmilərinə müraciət edir, onları öz gəlirlərinin bəlli bir hissəsinə ortaq etməklə nazirliyin hücumları qarşısında öz himayədarlarının köməyi sayəsində davam gətirirlər. Xətt sahiblərinin ən çox himayədar axtardıqları məkan isə Prezident Administrasiyasıdır. Bu gün paytaxt yollarındakı bir çox xətlərin məhz Prezident Administyrasiyasında çalışan yetkililər tərəfindən himayə edilməsi gerçəyi, himayədarsız sahibkarlığın mümkünsüzlüyünü ortaya qoyur. Arxasında yüksək çinli siyasi və ya güc yetkilisi dayanmayan sahibkar qısa müddətdən sonra iflas etdirilərək sıradan çıxarılır ki, bu da digər sahibkarları himayədar axtarışlarını davam etdirməyə sövq edir”.

Ziya Məmmədov idarəetmə üsulunu sərtləşdirir

Mənbə onu da bildirdi ki, nəqliyyat sektoruna himayədar qismində bir çox dövlət məmurunun daxil olması nazirliyin gəlir mənbələrinin əvvəlki dövrlərlə müqayisədə azalmasına gətirib çıxardıb ki, bu da Ziya Məmmədovun qəzəbinə səbəb olub. Kənar şəxslərin onun fəaliyyətinə müdaxiləsini məhdudlaşdırmaq üçün nəqliyyat sektorunun idarəedilmə üsulunu xeyli dərəcədə sərtləşdirən nazir, daha çox güzəştə getməmək siyasəti yürütməyə çalışır: “Aydındır ki, nəqliyyat sektorunda güclü himayədar bolluğu Ziya Məmmədovu razı sala bilməzdi və bu səbəbdən də nazir nəzarət etdiyi sektorun idarəedilməsini günbəgün sərtləşdirməkdədir. Ziya Məmmədov hesab edir ki, hansısa məmurun öz madddi marağı səbəbilə onun sektoruna müdaxilə etməsi, hansısa xətt sahibinin himayədarı rolunda çıxış etməsi qəbuledilməzdir. Bu baxımdan nazirin xətt və marşrut sahibləri üzərində nəzarət və təzyiqi gücləndirəcəyi ehtimal ediləndir. Sahibkarlara yönəlik basqının onların himayədarları tərəfindən də narazılıqla qarşılanacağını nəzərə alsaq, o zaman yaxın gələcəkdə Ziya Məmmədovun düşmənlərinin sayının əhəmiyyətli dərəcədə artacağını qaçılmaz hesab etmək olar”.

Şamil Əlibəyli