İqtisadi və Sosial Inkişaf Mərkəzinin rəhbəri, iqtisadçı Vüqar Bayramov kredit faizlərləri ilə bağlı Mərkəzi Bankın siyasətini tənqid edib.
İqtisadçı bu tənqidi fikirlərini sosial şəbəkədə yazıb.

“Azərbaycan, Ukrayna və Belarus MDB-də ən yüksək faizlə kredit təklif edən ölkələrdir. Azərbaycanda bank likvidliyinin artımı, əmanətlər üzrə faizlərin aşağı düşməsi müşahidə edilsə də bank faizlərində azalma yoxdur. Hazırda kommersiya banklarının təklif etdikləri kredit faizləri 16 -30 faiz intervalında dəyişir. Depozitlər üzrə orta faiz dərəcəsi isə son bir ildə 16 faizdən 8 faizə düşüb. Etiraf etmək lazımdır ki, Mərkəzi Bankın bildirdiyi “bazar faktoru” da var. Digər sektorlarda mənfəət dərəcəsinin yüksək olması banklara faiz dərəclərini tam olaraq aşağı salmaq şəraitini yaratmır” - deyə V.Bayramov yazır.

İqtisadçı qeyd edir ki, rəhbərlik etdiyi qurum bu sahədə tədqiqatlar aparıb: “Real sektorun əksər seqmentləri üzrə illik faiz norması bəzi hallarda 50 faizə yaxın olur. Bütün hallarda real sektorda mənfəət dərəcəsinin yüksək olması bankları da daha yüksək mənfəət əldə etmək üçün yüksək faizlə kredit verməsinə gətirib çıxarıb. Real sektorda mənfəət norması birmənalı şəkildə bankların faiz siyasətini diqtə edən əsas faktorlardan biridir”.

V.Bayramovun firkincə, Mərkəzi Bankın əlində bazardakı kredit faizlərini tənzimləmək üçün kifayət qədər alətlər var: “Birincisi, Mərkəzi Bank real kredit faizlərinin yüksəlməsində əhəmiyyətli təsirə malik olan komisyon haqlarının tənzimlənməsini və haqlar üçün “qiymət tavanının” müəyyənləşdirilməsini həyata keçirməlidir. Təəssüf ki, komisyon haqları vətəndaşları daha aşağı faizli kreditlər adı ilə cəlb etmək üçün bankların ən çox istifadə etdiyi metoddur. Bəzi kommersiya bankları hətta 10-12 faizlik komisyon haqları təklif edirlər. Bankların”faiz tələsi” əslində çox sadədir: banklar faizi elan edirlər, amma komisyon haqlarının faizini bildirmirlər. Məsələn, 500 manatlıq kredit təklif edən bank 8 faizlik komisyon haqqı hesablayaraq həmin vəsaiti kreditin üzərinə əlavə edir. Bu zaman müştəri iki sənədə qol çəkir - 540 manatlıq kreditin alınması və 40 manatlıq komisyon haqqının ödənilməsi barədə. Amma ona 500 manat təqdim edilir. Buna baxmayaraq kredit faizləri 500 manatdan deyil, 540 manatdan hesablanır. Bu isə daha yüksək faizin ödənilməsinə səbəb olur. Hazırda inkişaf etmiş ölkələrdə simvolik olan komisyon haqqları üçün Mərkəzi Bank maksiumum limitlər müəyyyənləşdirə bilər. Bu baxımdan Mərkəzi Bankın komisyon haqlarının 2 faizdən çox təyin olunmasını qadağan etməsi məqsədəuyğun olardı”.

V.Bayramov hesab edir ki, Mərkəzi Bank kommersiya banklarına “məzənnə oyununu” da qadağan etməlidir. Vətəndaş 500 manat kredit götürmək istəyirsə, o zaman əksər banklar həmin vəsaiti ABŞ dollarına konvertasiya edir. Daha sonra isə yenidən manata keçirir. Faktiki olaraq bank müştərini valyutanın alış-satış məzənnəsində də aldadır. Manatla verilən kredit isə dollarla hesablanır. Buna görə də Mərkəzi Bank kredit valyutasının müştərinin istədiyi valyuta ilə ödənilməsinə göstəriş verməlidir.

Digər tərəfdən, Mərkəzi Bank bank sektorunda liberallaşmanı sürətləndirməlidir. Bank sektoruna xarici kapitalın daxil olmasında süni baryerlər var. Bütün bunlar bank sektorunda rəqabətin formalaşmasına, kredit faizlərinin düşməsinə imkan vermir. Bu gün heç bir xarici bank Azərbaycanın bank sektorundan sərbəst fəaliyyət göstərmir. Bu isə həmin sektorda rəqabətin inkişafına imkan vermir. “Əkiz bankların” mövcudluğu hazırda rəqabətin formalaşmamasının əsas səbəblərindəndir. Bank sektorundakı liberallaşma kredit faizlərinin hətta 2 dəfə aşağı düşməsinə gətirib çıxara bilər”.

İqtisadçı kommersiya banklarının mərkəzləşdirilmiş kredit resurslarına çıxış imkanlarının genişləndirilməsini təklif edib: “Mərkəzi Bankın 4,75 faizlik uçot stavkası kommersiya kreditlərinin faiz dərəcəsindən 4 dəfə azdir. Bu isə iqtisadi baxımdan anormal balansdır. Mərkəzi Bankın mərkəzləşdirilmiş kreditlərinin həcmi bankların cəlb etdikləri kreditlərin cəmi 7 faizini təşkil edir. Bu da bankların vəsaitin 93 faizini kənardan cəlb etməsi deməkdir. Bu baxımdan kənar mənbələrin sayının çox olması cəlb edilən kredit resurslarının bahalı olmasına səbəb olur ki, son nəticədə kredit faizləri yüksəlir. Nəzərə alaq ki, banklarda faiz dərəcəsinin yüksək olmasının səbəblərindən biri də yerli bankların beynəlxalq kredit reytinqinin yüksək olmaması ilə bağlıdır. Beynəlxalq kredit reytinqinin yüksək olmaması banklara birbaşa kredit resurslarına müraciət etmək şəraiti yaratmır. Banklar adətən vasitəçilər tapmaqla kredit resursları əldə etməyə çalışırlar. Bu da faizlərin artımına təsir edir. Belə ki, bu zaman cəlb edilən faizlərin üzərinə cəlb edilən vəsaitlərin üzərinə əlavə vasitəçi faizi əlavə edilir ki, bu da kredit xərcini artırır. Buna görə də Mərkəzi Bank “ucuz resurslar”la bankların kredit xərclərinin azalmasına və faiz dərəcələrinin aşağı düşməsinə nail ola bilər”.