Beynəlxalq təzyiqlər və daxili qarşıdurmalar
hakimiyyəti çıxılmaz duruma salıb

2013-cü il Azərbaycanda prezident seçkiləri ili olduğu üçün siyasi atmosfer yenidən qaynamağa başlamışdır. Bu yöndə bir tərəfdən müxalifət partiyalarının aktivləşməsi, digər yandan regionda marağı olan xarici qüvvələr durumu daha da ağırlaşdırmaq üçün hərəkətə keçmişlər. Qərb dövlətləri demokratiya pərdəsi adı altında Azərbaycan və Trans-Xəzər layihələrindən daha çox pay əldə etməklə seçkilərin şəffaf keçməsi üçün hakimiyyəti sıxışıdırmağa başlamışdır. Rusiya isə bölgədə siyasi proseslərin ardında duran iqtisadi maraqlarının geniş spektrdə təmin olunması taktikasına uyğun olaraq təzyiqlərini daha da artırmışdır. Öz növbəsində İran da müxalifətin çevrəsində özünün gizli şəkildə qurmuş olduğu sosial şəbəkənin səfərbər olunmasına çalışır. İlk dəfə olaraq seçki prosesinin bunca ağır bir durumda keçəcəyi nüfuzlu ekspertlər tərəfindən də etiraf olunmaqdadır.

Müxalifətin gücü və hakimiyyətin qorxusu

Ölkədə korrupsiya və rüşvət siyasətinin ötən illərə nisbətən son 10 ayda miqyasının bir neçə dəfə artması, digər yandan dövlət büdcəsindən maaş alanların və təqaüdçülərin aylıq gəlirlərinin mövcud bazar zənbili standartlarına uyğun olmaması səbəbindən bu elektorat da faktiki olaraq müxalifətin yanında yer almaqdadır. Mütəxəssislərin də etiraf etdiyi kimi müxalifət partiyalarının elektrotatına qoşulmuş işsizlər ordusu, aztəminatlı ailələr, tələbə və gənclər təşkilatlarının sıraları artmadqa davam edir. Belə ki, son aksiyalar zamanı mitinq və yürüşlərdə keyfiyyətcə yeni simaların daha çox olması da diqqət çəkən məqamlardan biridir. Hakimiyyət bütün bunları araşdıraraq yaranmış durumdan çıxış nöqtəsi kimi sərt tədbirlərə əl atmağa başlamışdır. Bunun klassik örnəyi kimi, Bakı Dövlət Universitetində müəllim və professor heyətini qorxu altında saxlamaq üçün onları əmək müqaviləsini altı alylıq müddətinə imzalamağa məcbur etmişdir. BDU və digər dövlət universitetlərində öncələr əməkdaşlarla illik müqavilələr bağlanardı. Digər yandan isə, müəllim və professor heyətinin dərslərini yoxlamaq, onları şifahi və test imtahanlarında sınaqdan keçirmək tipli inzibati tədbirlər həyata keçirilməkdədir. 20-30 ilin müəllimləri və alimləri “test”dən keçmədi deyə BDU-dan qovulmaq təhlükəsini yaşamağa məcbur edilmişlər. Belə bir durum digər dövlət stukturlarında da mövcuddur.
Müxalifət partiyaları və onlara yaxınlığı ilə seçilən QHT-lər və KİV-lər xeyli dərəcədə aktivləşmişlər. Sanki, bir-birinin ardınca sərt bəyanatlar və tədbirlər müxalifətin əsas siyasi fəaliyyət dairəsinə daxil edilmişdir. Hakimiyyətin dözümsüzlük göstərərək illərdir həll etmək istəmədiyi problemləri dilinə gətirən ziyalıları, şəxsiyyətləri təqib etməsi və onlara qarşı müxtəlif cəza tədbirlərini həyata keçirməklə susdurmaq taktikasına üz tutması da sıradan adi proses deyil. Ziyalılar Forumunun çevrəsinin böyüməsi, xüsusilə də Moskvada yaradılmış və şərti adı “Milyaderlər İttifaqı” adlanan qurumun dolayı yolla hakimiyyətə təzyiq vasitəsi kimi hərəkətə keçməsi də iqtidarı çıxılmaz duruma salmışdır. Hakimiyyət davamlı olaraq ölkənin sosial-iqtisadi durumunun yaxşılaşdığını və milli gəlirlərin artmasını qabartsa da, heç kim həyat tərzinin elan olunan standartlara uyğun olmasının fərqində deyil. Çünki, ortada ötən yüzildə Brejnev erasının formalizm siyasətinin yenidən qayıtması siyasəti mövcuddur. Bu faktı danmaq isə indi qeyri-mümkündür. İnsanlar artıq öncələr olduğu kimi yaşamaq və hakimiyyətin bunca şəxsiyyətin ləyaqətini alçaldan siyasətlə barışmaq fikrində deyillər.

Sosial partlayış təhlükəsi siyasi proseslərdən öndə gedir

İndi Azərbaycanda əksər ərzaq mağazalarında “borc dəftər”lərində əhalinin nə qədər borclu olduqları bir həqiqətdir. İqtisadçı mütəxəssislərin də etiraf etdiyi kimi, toplam ərzaq məhsullarına görə əhalinin hər ay mağazalara olan borcları 2 milyard manata yaxındır. Çünki, bazardakı qiymətlərə görə əhalinin real gəlirləri heç də uyğun gəlmir. Digər yandan xırda və orta ticarətdə çalışan yüzminlərlə vətəndaş faktiki olaraq hakimiyyətdən narazıdır. Paytaxt Bakıdan kənarda həyat şəraiti daha dözülməz hal almışdır. İş yerlərinin yoxluğu, düzgün aparılmayan sosial-iqtisadi siyasət, vətəndaşların hər addımda hüquq və azadlıqlarının pozulması hallarının artması narazı elektoratın sayının durmadan artmasına səbəb olmuşdur. Hakimiyyətin elan etdiyi korrupsiya və rüşvətxorluğa qarşı mübarizənin sadəcə deklorativ bir addım olması da əhalinin ən çox narazı qaldığı amilərdən biridir. Monopolizm siyasətindən nəinki sıravi vətəndaşlar, hətta hakimiyətin daxilində olan insanların özləri belə çox narazıdırlar. Orta təbəqənin fikrincə, ölkədə əgər gerçəkdən vətəndaş itaətsizliyi dalğası güclənərsə, onlar dərhal müxalifətin tərəfinə keçəcəklər. Çünki, aparılan sosial-iqtidsadi siyasətdən ən çox narazı qalan məhz onlardır. Demək olar ki, bütün restoran, kafe, yeməkxana, digər ticarət şəbəkələrini işlədənlərin narazı qaldığı vergi siyasəti, aidiyyatı dövlət orqanlarının daim onları müxtəlif dərəcəli rüşvəti verməyə məcbur etməsidir.

İnsan haqlarının vəziyyəti…

Əhalini ən çox narazı salan hüquqların pozulması faktoru ön öndə gedən hadisələrdən biridir. Xüsusilə əmlak hüququnun, söz azadlığı hüququnun, məhkəmələrdə şikayətlərə qanunla baxılmaması, polisin və prokurorluğun cinayət törətmiş adamları himayə etməsi və digər hadisələr bir daha təsdiq edir ki, ölkədə insan hüquqlarının durumu nə yerdədir. Ölkədə insan alverinə qarşı mübarizə isə faktiki olaraq yox dərəcəsindədir. Demək olar ki, bütün gecə barları insan alveri ilə məşğul olurlar. Hüquq mühafizə orqanları isə açıq şəkildə elə həmin barların qoruyucusu rolunda çıxış edirlər. Guya həmin barlarda insan alveri yoxdur.
Bakı şəhərində inşaat baronlarının soyuqda, şaxtada, yayın qaynar isti çağında əhalini zorla öz evlərindən qoluzorluların vasitəsilə birbaşa çölə atması faktını KİV-lər geniş şəkildə işıqlandırsalar da, belə qanunsuz əməllərin qarşısı alınmamışdır. Əksinə hər gün polisin birbaşa müdaxiləsi ilə əhalinin isti ocağından bayıra atılması hadisələri daha da artmışdır. Nə qədər sahibkarın fabrik və zavodları zorla onların əllərindən alınmış və yüzminlərlə vətəndaş işsiz qalmışdır. Bu barədə məhkəmələrə müraciətlər olunsa da, heç kim həmin məhkəmələrdə qanuni yolla öz hüquqlarına sahib çıxa bilməmişdir. Neçə-neçə insanların qətl olunması hadisəsi isə hələ də açılmamış qalmışdır.

Maqnatlar və baronların mübarizəsi

On il bundan öncə ölkədəki oliqarxların arasında əsas mübarizə hədəfi kimin neçə milyon manat və dolları olmasından ibarət idi. İndi həmin oliqarxların davası – kimin neçə milyard dolları və ya manatı vardır – prinsiplərinə söykənmişdir. Daha doğrusu, oliqarxlar indi də maqnat olmağı hədəf seçmişlər. Onlardan nisbətən aşağı təbəqəyə mənsub olanlar isə baron statusunu qazanmaq üçün daha da fəallaşıblar. Çox maraqlı haldır ki, ölkə ikiqat talan edilmə prosesini yaşamaqdadır. Bir tərəfdən təbii sərvətlər qismində neft, qaz və digər mineral vasitələrdən əldə olunan gəlirlər talan edilirsə, başqa bir tərəfdən isə ölkənin milli gəlirləri, daha doğrusu büdcəsi çapılıb talan olunmaqdadır. Maqnatlara və baronlara çevrilmiş zümrə heç nə olmamış kimi, hakimiyyətin olimpində möhkəmlənmək üçün daha da güclənmək taktikasına əl atıb. Bu sırada illərlə nazir, komitə sədri və dövlət şirkətləri prezidentləri artıq maqnat və ya baron statusunu rəsmi şəkildə qazanmışlar. Onlar bir yandan dövlət büdcəsini talan etməklə, digər yandan isə iqtisadiyyatın hansısa sahəsini monopoliyaya almaqla bu siyasəti həyata keçirirlər.

Xarici faktorlar

Ölkədə heç bir islahatın aparılmaması, iqtisadi və siyasi azadlıqların yasaq edilməsi kimi ağır problemlərdən maksimum dərəcədə yararlanmaq istəyən xarici güclər prezident seçkiləri ərəfəsində yenidən fəallaşmışlar. İndi hakimiyyətin yarıtmaz siyasətinin tərkib hissəsi qismində hətta Avropanın ən cırtdan dövləti belə Avropa Şurasının və Avropa Birliyinin adından çıxış edərək Azərbaycana qarşı istədiyi kimi təzyiq göstərir. Bunun qarşısını almaq isə iqtidar tərəfindən artıq qeyri-mümkün həddə çatmışdır. Hətta adları indi-indi üzə çıxan bir sıra beynəlxalq təşkilatların hesabatlarında Azərbaycandakı anti-demokratik proseslər ciddi şəkildə tənqid olunur. Onlar elektron KİV-lərdə siyasi qüvvələrə olan münasibətdə balansının olmamasını ən adi həqiqət şəklində ortaya qoyurlar. Müxalifətin rəsmi qaydada piket və ya mitinq keçirmək müraciətlərinə illərdir cavab verilməməsi, qanunla qeydiyyatdan keçmiş siyasi partiyaların paytaxtda, həm də bölgələrdə müvafiq qərargahla təmin edilməməsi, seçki məntəqlərində ölkədəki aparıcı müxalifət partiyalarının iştirakının qarşısının alınması, Milli Məclisdə müxalitəin təmsil olunmasının ənəgəllənməsi, digər demokratik institutların fəaliyyətinə bürokratik əngəllərin yaradılması faktorlarına istinad edərək Azərbaycana qarşı siyasi təzyiqlərini artırmaqda davam edirlər.

Putinizmin qorxu taktikası

Hakimiyyət hər dəfə seçki ili ərəfəsində Rusiyada 1998-ci ildən dəbdə olan siyasi taktika yolu ilə hərəkət etməyi daha üstün hesab edir. Belə ki, siyasi cəhətdən aktiv olan insanları qapalı şəkildə təhdid etməklə onların fəaliyyətinin minimuma endirilməsi kimi proseslər yaışanılmaqdadır. Hətta ölkədə məşhur olan insanların kriminal obrazının yaradılması yönündə bir sıra addımlar belə atılmaqdadır. Kinomatoqrafçılar İttifaqına qarşı irəli sürülən son iddalar elə bunun tipik örnəyidir. Beləliklə iqtidar cəmiyyətə göstərmək istəyir ki, kim yerindən tərpənsə dərhal xalq artisti Rasim Balayevin gününə düşə bilər. Qorxu və kütləvi xof siyasəti sayəsində rejim özünümüdafiə taktikasını seçmişdir. İndiki məqamda başlanılan kütləvi xof taktikasına qarşı cəmiyyətin sosial sifarişi olaraq yaz-payız mövsümündə hansı adekvat addımların atılması hələ ki, heç kim tərəfindən dəqiq proqnozlaşdırılmamışdır. İndiki şəraitdə görünən odur ki, iqtidar ictimai və siyasi proseslərdə alternativ gücün böyüməsindən çox qorxur.
Vüqar Muğanlı