“Qızılgül İnqilabı”, yoxsa “Ərəb Baharı”?

Hər yüzilliyin qlobal mənada öz siyasi şərtləri var. 20-ci əsr dünyada krallıq, şahlıq, imperatorluq rejimlərinin çökməsi, respublika tipli dövlətlərin yaranması ilə müşahidə olundu. 21-ci yüzillik isə totalitar rejimlərdən vətəndaş cəmiyyətinin yaranmasına keçid tipli siyasi və ictimai şərtləri bir iradə olaraq irəli sürür. 2003-cü ildən Orta Şərqdə başlanılan inqilabi proseslər artıq dünyada həmin yeniliyin başlanıldığına açıq şəkildə bir işarədir. Yəni totalitar rejimlərdən vətəndaş cəmiyyətinə keçid mərhələsinin başlanılması, yerli idarəetmə siyasətinin ilk dəfə açıq xarakter daşıması, hərbi-inzibati stukturların siyasətdən kənarlaşdırılması bunun tipik örnəyidir. Hal-hazırda Misir, Tunis, Əlcəzair, Liviya, İraq, Yəmən, Pakistan, Əfqanıstan və digər dövlətlərdə müşahidə olunan proseslər də məhz bu faktora bağlıdır.

İnqilab Baharı nədən Orta Şərqdə başladı?

Demokratiya və demokratik proseslərin ümumbəşəri bir xarakter alması 21-ci əsrin yeni siyasi şərtlərindən biri olaraq görülməkdədir. Belə ki, artıq dünyada siyasi sistemlərin yeni sosiallaşma platformasında da qeyd olunduğu kimi, bəşəri inkişaf prosesləri konkret bir məkanda deyil, bütün dünyada ümumi və ortaq dəyərləri ilə uzlaşmağa başlamışdır. Kommunikasiya və rabitə vasitələrinin sürətlə inkişaf etdiyi bir dönəmdə totalitar rejimlər bu proseslərin sürət tempinə çox ciddi şəkildə maneə olurlar. Çünki, diktatorlar hər hansı bir inkişafı öz siyasi və şəxsi iradəsinə pərçimləməyə və bu vasitə ilə idarə etməyə alışmışlar. Orta Şərqdə baş verən inqilabi proseslər Qərb dövlətləri və beynəlxalq birliklər tərəfindən ona görə müdafiə olundu ki, bəşəri inkişafa qarşı əyləc rolunu oynayan diktator rejimlərinin daha sürətlə çökməsinin şərtlərini düzgün hesablamışdılar. Zəngin təbii sərvətlərə malik olan və bununla yanaşı tədricən yerli sənayeləşmə, stukturlaşma, texniki tərəqqi də Orta Şərq üçün aparıcı faktorlardan biri hesab edilməkdəir. Orta Şərq dövlətlərinin iqtisadi infrastrukturlarının son 30 ildə inkişaf sürəti də bunu bir daha təsdiq edir. Həmin maliyyə gəlirlərinin diktatorların, eləcə də terrora dəstək verən stukturların maraqları üzrə istiqamətləndirilməsi isə artıq bəşəri təhlükə mənbəyi olaraq görülürdü. Başqa bir tərəfdən həmin gəlir mənbələrinin artım sürətinə baxmayaraq, yerli əhali dözülməz və ağır həyat tərzini yaşamağa məcbur edilmişdi. Bu da həmin dövlətlərdən miqrasiya axınlarının sürətlənməsi, xüsusilə Qərbdə etnoloji və mədəni baxımdan mənzərənin dəyişməsinə səbəb olmuşdu. Sosiallaşma və yeni dünya baxışı, məşəqqətli həyat şəraitinin dəyişməsi üçün yeni dalğanın hərəkət keçməsi sayəsində inqilabi şərait yetişdi.
İndi Orta Şərq ölkələrində baş vermiş inqilabi proseslərdən sonra, əhali ilk dəfə olaraq normal qaydada bələdiyyə, parlament və prezident seçkilərində iştirak etmək imkanı qazanmışdır. Təbii olaraq, yeni dövlət quruculuğunda problemlərin olması da mövcuddur. Bunun əsas səbəbi isə, diktator rejimlərinin uzun müddət hakimiyyətdə olması, yerli qanunvericilik, sosiallaşma və vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına mane olan psixoloji məqamlarla bağlıdır. Ötən müddət ərzində Orta Şərq ölkələrində artıq milli gəlirlər hansısa sosial zümrənin və ya diktatorun şəxsi maraqlarına deyil, ölkədaxili inkişafa yönəlməyə başlamışdır. Bu prosesin tədricən inkişaf etməsi sayəsində mövcud problemlərin də həllinə böyük ümidlər yaranmaqdadır.

Bu günün Azərbaycanı

Son 11 ildə gerçəkdən Azərbaycanın milli gəlirləri çox böyük sürətlə artmaqda davam edir. Mövcud iqtidar bunu ölkənin “analoqu olmayan inkişaf prosesi” kimi dəyərləndirir. Bu gerçəkdən də belədir. Yollar salınır, körpülər tikilir, parklar inşa olunur, göydələnlər sadə insanları valeh etməkdədir. Zahiri baxımdan abadlıq və quruculuq işləri hər yerdə duyulmaqdadır. Unutmaq olmaz ki, neft və qazla zəngin olan Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Qətər, Bəhreyn, Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt və digər Orta Şərq dövlətlərində də hər şey zahirən gözəgəlimlidir. Ancaq, bu ölkələrin milli gəlirlərinin yerli əhalinin sosial həyat tərzi üçün heç bir mənası yoxdur. Milyardlarla illlik gəlirlər yerli diktatorların və onların əşirətlərinin qanuni gəlir mənbəyi kimi tövsib olunmaqdadır. Bu diktatorlar mənsub olduğu topluma xoş görünmək üçün hərdən müəyyən humanitar aksiyalar keçirməklə sanki zülm və işgəncə şəraitində yaşamağa məcbur edilən sosial zümrələrin başına tumar çəkməklə əsas hədəflərdən belə yayınmağı özlərinə şərəf bilirlər.
2013-cü ildə Azərbaycanda prezident seçkiləri keçiriləcəyi üçün, ölkədə siyasi və sosial mənada ehtiraslar yenidən qızışmaqdadır. Burada 20 ildir hakimiyyətdə olan YAP rejiminin bu dəfə çökməsinə olan inamın artması, bioloji, siyasi və sosial enerjinin yenidən hərəkətə keçməsi ən mühüm faktorlardan biridir. Çünki, ölkənin hər il milyardlarla əldə olunan gəlirinin sadə insanların sosial həyat tərzinə heç bir təsiri yoxdur, 20 ildir YAP-ın amansızcasına plantator rejimlərində olduğu kimi, əhalinin ictimai və sosial həyat tərzi, maddi gəlirləri üzərində siyasi nəzarəti inzibati amirlik metodu ilə idarəetmə sisteminə çevirdiyi üçün, insanlar həyat şəraitinin dəyişməsini daha çox istəyirlər. Vətəndaşlar səviyyəcə özündən qat-qat aşağı olan məmurların onların başı üzərində ağalıq etməsinə qarşıdır. Ölkənin milli gəlirləri yerli oliqarxlar tərəfindən nəzarətə götürüldüyü, adicə meşə zolaqlarının, dağların, dərələrin, axar çayların, dəniz sahilinin, otlaq sahələrinin, yeraltı və yerüstü sərvətləri bir qrup məmurun mülkiyyətinə çevrildiyi üçün, adi vətəndaşların həyat şəraiti ildən-ilə daha da dözülməz xarakter alıb. İndi hər kəs bu suallara cavab axtarmaq istəyir: 20 ildir hakimiyyətdə olan YAP-ın Azərbaycana nə kimi xeyri dəymişdir? Niyə üç milyondan artıq ölkə vətəndaşı ağır və məşəqqətli sosial həyat şəraitinə görə ölkəni tərk etmək məcburiyyətində qalaraq, başqa dövlətlərə mühacirətə getmişdir? Bir insanın acından ölməməsi üçün ayda 350 manat tələb olunduğu halda, YAP hakimiyyəti nədən bu rəqəmin 85 manat olduğunu elan etmişdir? Ana Yasadakı vətəndaşların mülkiyyət toxunulmazlığı hüquqlarını hakimiyyət qəddarcasına niyə və nədən pozmuşdur?
Bu tipli sualların nə sayı, nə də hüdudu yoxdur. YAP-ın da bütün bu suallara cavab verməyə üzü qalmamışdır. Buna görə də YAP texnoloqları siyasi-ictimai avantüraları gündəmə gətirməklə ictimai fikrin yayındırılmasına çalışır. Əkrəm Əylislinin son əsəri çevrəsində yaranmış avantüra da buna örnəkdir. Halbuki, Əkrəm Əylislinin “Daş yuxular” əsəri və YAP-ın ruhu bir-birinə bənzəyir. Əslində YAP “psevdopatriot” cildinə girərək, bu günün Azərbaycanı anlamının bəlirtisini tamamlamağa çalışır.

Siyasi texnologiyalar düsturunda yaşanılan proseslər

Orta Şərq ölkələrində sosial inqilablar baş verən dönəmdə ilk öncə polis və əhali, daha sonra isə ordu və cəmiyyət arasında tədrici şəkildə qarşıdurmalar gündəmə gətirildi. Bu da öz növbəsində həmin ölkələrdə siyasi və ictimai proseslərin böhranla üzləşməsinə səbəb oldu. Orta Şərqdəki inqilabi proseslərdə gəncliyin xüsusilə fəal olması diqqət çəkən məqamlardan biridir. Belə ki, gənclik qul kimi yaşamamaq, ağır və məşəqqətli həyat şəraitinin dəyişməsini tələb edirdi. Təbii olaraq, bu prosesə orta yaş təbəqəsi də qatıldı. Çünki, illər boyu əzab çəkərək bir tikə çörəyə möhtac qalan, özünə ailə və isti yuva qura bilməyən orta təbəqə daha qəddarcasına rejimə qarşı alov püskürdü. Bu alovlar, nifrinlər və öfkələr sonucda diktator rejimlərinin çökməsinə səbəb oldu. İndi Azərbaycanda da baş verən proseslər eynilə Orta Şərq ölkələrindəki inqilabi olaylar öncəsinə bənzəyir. Lokal şəkildə bölgələrdə baş verən üsyanlar, zəngin məmurlara aid olan mülkiyyətin yandırılması əhalinin etiraz dalğasının güclənməsinə səbəb olmuşdur. Ötən 20 ildə ilk dəfə olaraq insanlar rejimin xüsusi cəza dəstələrindən qorxmayaraq öz iradələrini ortaya qoymağa başlamışlar. Yanvarın 23-də İsmayıllı rayonunda baş vermiş olaylardan YAP necə qorxmuşdusa, hakim partiyanın bütün rəhbərliyi dərhal səfərbər olunaraq bölgəyə getmək zorunda qaldı. Ancaq YAP unudurdu ki, on milyonluq əhalisi olan məmləkətdəki üsyanlar hələ çox sürprizlərlə dolu olacaqdır. Paytaxt Bakıda sayları sürətlə artan, indiki məqamda kiçik mobil qruplar şəklində təzahür edən gəncliyin daha da fəallaşması, etiraz mitinqlərində həmrəylik nümayiş etdirərək geniş mənada sosial şəbəkəyə çevrilməsi, buraya digər təbəqələrin qatılaraq narazı elektoratın miqyasının böyüməsi prosesinin qarşısını isə heç bir qüvvə ala bilmək gücündə deyil.
Siyasi müşahidələrə görə, Azərbaycanda “Suriya” və ya “Liviya” variantlarının gündəmə gəlməsi təhlükəsi də yaşanıla bilər. Belə ki, hər bir oliqarxın nəzarətində orta hesabla 10 min nəfərlik gizli silahlı birliklər vardır. Onların toplam sayı 150 min nəfərə yaxındır. Buraya daxili qoşunları, digər inzibati hərbi stukturları da əlavə etsək, 400 min nəfərə yaxın silahlı güc mövcud rejimi qorumaq üçün hər an qan tökməyə, vətəndaş müharibəsini başlamağa hazırdır. Rejimin siyasi ruporu olan YAP, eləcə də Daxili İşlər Nazirliyi, prokurorluq və onların yedəyində gedən məhkəmələr isə əhalinin etiraz dalğasını cinayət əməli kimi rəsmiləşdirməklə məşğuldurlar. Şəki olayları, Quba hadisələri və İsmayıllıdakı etirazlar zamanı üsyana qalxmış xalq “suçlu” elan edilmişdir. Guya YAP və onun cəza aparatına çevrilmiş hakimiyyətin heç nədə günahı yoxmuş…
Bu arada, regionda marağı olan böyük güclərin yaranmış durumdan mümkün qədər faydalanmaq hədəfləri heç də gizli deyil. Fransa, İngiltərə, ABŞ, Çin, İran, Almaniya kimi dövlətlər öz hədəflərini müəyyən siyasi texnoloji vasitələrlə ifadə etməyi belə gizlətmirlər. Ancaq real görünən odur ki, bölgədə indiki məqamda əsas söz sahibinin Türkiyə və Rusiyada olması artıq qaçılmaz bir prosesə çevrilmişdir. Rusiya “milyaderlər ittifaqı”nın vasitəsilə YAP rejimini öz tərəfinə çəkərək təsir vasitəsini reallaşdırmaq istəyirsə, Türkiyə ölkədaxili hər an gözlənilən silahlı münaqişlərin yaranmasının qarşısını almaq taktikası ilə hərəkət edir. Müşahidələrə görə, belə bir durumun may ayına qədər davam etməsi gözlənilir. Bir sözlə, Azərbaycan “Qızılgül İnqilabı”, yoxsa “Orta Şərq Baharı”nın seçimi qarşısında qalmışdır.
Vüqar