Dünənə qədər iki ciddi qruplaşma var idisə və biri naxçıvanlılardan,
digəri isə qərbi azərbaycanlılardan təşkil olunmuşdusa, artıq indi
qruplaşmaların, sözsüz ki, təsiretmə gücü olan qruplaşmaların sayı beşdir

Bu günün özündə də hakimiyyətdaxili qruplaşmaların mövcudluğu və bütün sferalara təsir etməsi faktdır və bəzən bu qruplaşmalar elə hakimiyyətin özü üçün də real təhlükəyə çevrilir. Görünür, bu səbəbdən bəzi beynəlxalq təşkilatlar da hakimiyyətdaxili qruplaşmaların silahlı toqquşmalara gedə biləcəyi ilə də bağlı proqnozlar səsləndirirlər. Bəs əslində hakimiyyətdaxili qruplaşmalar, həqiqətən də, təhlükəyə çevrilə bilərmi?

Qruplaşmalar silahlı gücə sahibdir...

Bu gün Azərbaycanda güc strukturları ilə yanaşı artıq bir sıra strukturların da ciddi qüvvələri var. Məsələn, yalnız Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin 4 mindən çox mühafizəçisinin olduğu bildirilir. Çox maraqlıdır ki, bu qüvvənin yalnız keçmiş idmançılardan təşkil olunduğu və təyinatlarından kənar işlərə cəlb olunduqları da deyilir. Bu tipli mühafizə dəstələrinin yetərli qədər çox və dəmir intizama tabe olduqları faktdır və sabah hakimiyyətdaxili qruplaşmaların toqquşması olarsa, sözsüz ki, bu güclərdən istifadə olunacaq. Bu günki hakimiyyətdaxili qruplaşmaların ötən illərdəki qruplaşmalardan fərqi də məhz budur. Qruplaşmaları keçmişindən fərqli edən səbəblərdən biri də artıq onların regionçuluq faktoruna yox, biznes və siyasi maraqlara görə yaranmalarıdır. Dünənə qədər 2 ciddi qruplaşma var idisə və biri naxçıvanlılardan, digəri isə qərbi azərbaycanlılardan təşkil olunmuşdusa, artıq indi qruplaşmaların, sözsüz ki, təsiretmə gücü olan qruplaşmaların sayı 5-dir. Bu qruplaşmalar arasında ənənəvi yolla gedəni Prezident Administrasiyasının rəhbəri Ramiz Mehdiyevə məxsus qruplaşmadır. Nazirlərdən , icra hakimiyyəti başçılarından, komitə sədrlərindən təşkil olunmuş bu qruplaşma, faktiki olaraq, ölkənin daxili və xarici siyasətinin böyük bir hissəsini, hardasa 60 faizə qədərini nəzarətdə saxlayır. Mehdiyevin rəhbərlik etdiyi bu qruplaşma seçki prosesləri zamanı daha da aktivləşir və demək olar ki, hər seçki dövründə rəqib qruplaşmaları ölümcül hala sala bilir. Amma bu dəfə vəziyyət nisbətən fərqlidir. Çünki dünənə qədər rəqib qruplaşmalar siyasətdən kənarda idilərsə, indi onların da siyasətə marağı ciddi şəkildə artıb. Nəticədə ölkədəki biznes strukturlarının 50 faizdən çox hissəsinə nəzarət edən Kəmaləddin Heydərov indi həm də ciddi siyasi fiqura çevrilib. Və yaxud Ziya Məmmədov öncə tam olaraq Ramiz Mehdiyev komandasının sıravi üzvü idisə, bu gün o artıq Mehdiyev komandasında təmsil olunmaqla yanaşı, həm də ciddi qrupa və ya komandaya sahibdir. Bu isə yeni şərtlərin və qaydaların yaranması deməkdir.

Mərkəzdənqaçma

Beləcə yetərli qədər sayı və keyfiyyəti artan bu qruplaşmalar daha çox iddia ortaya qoymağa başlayıblar. Bu isə yeni bir fərqli mənzərəni ortaya çıxarır. Söhbət mərkəzdənqaçma meylinin həddən artıq çoxalmasıdır. Çox maraqlıdır ki, mərkəzdənqaçma siyasi proseslərin gərginləşdiyi zamanlarda daha çox güclənir. Halbuki öncələr bu qruplaşmalar siyasi proseslər gərginləşəndə, seçkilər yaxınlaşanda bir nəfər kimi elə bir mərkəzdən də idarə olunmağa həvəs göstərirdilər. İndi isə durum dəyişib və hazırda bu qruplaşmalar siyasi məsuliyyət daşımaqdan yayınır və bəzi məqamda tabe olmaqdan da imtina edirlər. Əksər ekspertlər hesab edirlər ki, bunun çox ciddi səbəbləri var. Yaxın illərdə, hətta aylarda bu proses daha açıq şəkildə müşahidə olunacaq. Maraqlıdır, bəs əsas səbəblər hansılardır?

Vəhşi kapitalizmdən intellektual kapitalizmə keçid

Sirr deyil ki, bu gün Azərbaycan hələ də vəhşi kapitalizmdən qurtula bilməyib və korrupsiya, rüşvət və s. üsullarla milyardlarla manat pul bir sıra şəxslərin əlində cəmləşib. Digər tərəfdən ölkənin iqtisadi strukturları da, demək olar ki, 4-5 qruplaşma arasında bölüşdürülüb və indinin özündə də kapital uğrunda savaş şiddətli şəkildə davam edir. Amma bunlarla paralel olaraq artıq oliqarxa çevrilmiş qrup rəhbərləri daha çox sərvət əldə etmək savaşı ilə bərabər həm də əldə etdikləri kapitalın leqallaşmasına çalışırlar. Dünyanı bürüyən iqtisadi böhran nəticəsində milyonlarla manat pul itirən oliqarxlar anladılar ki, daha etibarlı kapital sahibi olmaq üçün qeyri-leqal sərvətin leqallaşmasına ehtiyac var. Digər tərəfdən, son aylar ABŞ-Azərbaycan münasibətləri sərtləşən zamanı məlum oldu ki, ABŞ bank hesablarının dondurulması əksər qruplaşma rəhbərlərini tam iflas edə bilər. Buna görə artıq mərkəzə qaçmadan yayınan bu qruplaşmalar məsuliyyətdən də yayınıb, sadəcə olaraq sərvətlərinin sahibi olmaq istəyirlər.

Kapital marağı kimi siyasi maraqlar da yaranır

Bu gün artıq hakimiyyətdaxili qruplaşmalar yalnız kapital uğrunda savaşa çıxmayıblar. Artıq onların hər birinin ciddi siyasi maraqları da var və bilirlər ki, siyasi gücləri nə qədər artarsa, kapitallarına sahib çıxmaq imkanları da o qədər artacaq. Nəticədə bu gün qruplaşma rəhbərləri daha çox sahələrə təsir etmək, ölkənin xarici siyasətinin yönlənməsindən tutmuş qanunverici orqanda lobbiyə sahib olmaq qədər iddialıdırlar. İndinin özündə artıq hiss olunur ki, qruplaşmalararası savaş parlament seçkiləri zamanı daha açıq şəkildə ortaya çıxacaq. Çünki hər qrup rəhbəri parlamentdə, təxminən, 7-dən çox mandata sahib çıxmaq istəyir. Elə bunun səbəbidir ki, hakim Yeni Azərbaycan Partiyası, faktiki olaraq, bütün proseslərdən kənarda qalıb. Beləcə siyasi maraqlar səbəbindən mərkəzə meyl göstərmək imkanları tükənir.

Xarici təsirlər...

Hakimiyyətdaxili qruplaşmaların mərkəzdənqaçma səbəblərindən biri də xarici təsirlərdir. Bu gün Azərbaycanda Rusiyaya, Türkiyə timsalında ABŞ-a və Böyük Britaniya timsalında Avropaya bağlı qruplaşmalar mövcuddur. Məhz onların təsiri ilə Azərbaycanın xarici siyasəti iflas olma həddindədir. Və siyasi tündlük artdıqca Azərbaycanın xarici siyasətinə təsir etmək, konkret hansısa dövlətin təsir dairəsinə salmaq həvəsi qabarır. Bu isə mərkəzdən qaçmanı sürətləndirən prosesdir.

Yeni qruplaşma artıq iddiasini ortaya qoyur...

Bu arada Azərbaycan cəmiyyəti yeni bir qruplaşmanı görməyə hazırlaşdırılır. İllər öncə mövcud olan erməni-rus-yəhidi sintezini özündə əks etdirən qruplaşma yenidən dirçəlməyə başlayıb. Amma bu dəfə erməni yox, daha çox rus-yəhidi-azərbaycanlı sintezindən formalaşan qruplaşma kimi görünməyə başlayacaq. Bu işdə isə ciddi aktivlik göstərən tərəf kimi Rusiyada yaşayan yəhidiləri göstərmək mümkündür. Yəhidi izinin Azərbaycan siyasətinə gəlişi isə, deyəsən, daha maraqlı nəticələr yaradacaq. Əksər analitiklər hesab edirlər ki, yeni qruplaşma bu templə inkişaf edərsə, 2015-ci ildə daha ciddi təsir imkanlarına sahib olacaqlar və ümumilikdə Azərbaycan cəmiyyətinin psixologiyasından tutmuş, siyasi həyatına qədər hər bir sahə də yeniliklər yarada biləcəklər. Bu gün ənənəvi qaydaların sıradan çıxma səbəbi də məhz bununla bağlıdır.
Maraqlıdır, bəs bu qruplaşmanın son məqsədi nə olacaq?

Qruplaşma hakimiyyət istəyir. amma...

Sözsüz ki, hakimiyyətdaxili qruplaşmalar bütövlükdə hakimiyyəti də ələ keçirtmək üçün fürsət gözləyirlər. Amma bir sıra səbəblərdən bu fürsəti ortaya çıxara bilmirlər. Hesab etmək olar ki, 2015-ci ilə qədər bu qruplaşmalar hakimiyyəti ələ keçirtmək üçün real addımlar atmayacaqlar. Çünki cəmiyyətin onlara yanaşmasını bilirlər və bunu da bilirlər ki, hakimiyyətə gəlməklə həbsxanaya getmək şansı eynidir. Və bu gün belə bir riskli addım atmağa sadəcə cəsarət etmirlər. Digər tərəfdən onların cəsarətini əllərindən alan səbəblərdən biri də xarici qüvvələr tərəfindən dəstək ala bilməmələridir. Hamısı anlayır ki, qərb başda olmaqla ABŞ bu insanlara hər zaman potensial cinayətkar kimi baxır və dar məqamda onların sıradan çıxmalarına şərait yaradılacaq. Amma siyasi situasiyanın dəyişməsi ilə onların imkanları da arta bilər. Son zamanlar bir sıra oliqarxların xarici ölkələrə bir siyasi sima olaraq getmələri, ticari əlaqələri siyasi əlaqələrə çevirmə həvəsləri də məhz bununla bağlıdır.
İndilikdə sadəcə hazırlıqlar görməklə məşğul olan bu qruplaşmalar, sözsüz ki, daha ciddi uğurlara imza atmaq üçün bu parlament seçkilərini sözün həqiqi mənasında savaş meydanına çevirməlidirlər. Əgər bu parlament seçkilərində, ən azı, 2 qruplaşma mandatları ələ keçirə bilsə, deməli, növbəti prezident seçkilərin də daha maraqlı mənzərənin şahidi olacağıq. Beləliklə, çıxara biləcəyimiz nəticə budur ki, hakimiyyətdaxili qruplaşmalar sabah özlərini qorumaq üçün mütləq və mütləq hakimiyyəti ələ keçirtməyə çalışacaqlar. Hakimiyyətin dəyişməsi isə vəhşi kapitalizmdən intellektual kapitalizmə keçid mərhələsi olacaq.

Azər Talıbov