Azərbaycan Qərbin sanksiyaları ilə üzləşə bilər

Siyasi məhbuslar məsələsində hakimiyyətin geriyə addım atmaq istəməməsi, eləcə də qlobal siyasi proseslərlə bağlı sərgilənən mövqe bunu labüd edir

Dünyada və regionda gedən siyasi-iqtisadi proseslər şübhəsiz ki, Azərbaycana da təsirsiz ötüşmür. Xüsusən də dünyanın supergüclərinin qarşıdurma vəziyyətində olduğu indiki dönəmdə. Və baş verənlər nəinki təsirsiz ötüşmür, hətta hər bir dövlətdən konkret, aydın mövqe ortaya qoymağı tələb edir.

Bu baxımdan hazırda aktual olan Suriya məsələsi də təkcə supergüclərin və Suriyanın qonşularının deyil, demək olar ki, bütün dünya dövlətlərinin siyasətinə təsir göstərir. Hazırkı situasiya elədir ki, dünya gücləri arasında Suriya məsələsində fikir ayrılığı yaranıb. Xüsusən də bu qarşıdurma Rusiya ilə ABŞ arasında açıq-aşkar hiss olunur. Eyni zamanda Azərbaycanın qonşuları olan Rusiya və Türkiyə arasında münasibətlərin kəskinləşməsi ölkəmizin seçimini çətinləşdirir. Lakin buna baxmayaraq, Azərbaycan artıq Suriya məsələsi ilə bağlı mövqeyini ortaya qoyub. Belə ki, az öncə Azərbaycan xarici işlər nazirinin müavini Araz Əzimov Avstriyanın “Die Presse” qəzetinə müsahibəsində bildirdi ki, “Bəşər Əsəd Suriyanın ərazi bütövlüyünün və təhlükəsizliyinin yeganə qarantıdır”.

“Atı arabadan qabağa qoşmaq olmaz. Addım-addım irəliləmək lazımdır. Bəşər Əsəd prezident kimi hazırda ərazi bütövlüyünün və təhlükəsizliyin yeganə qarantıdır. Onun ordusu hüquqi institutdur. Biz Əsədin varisi tərəfindən əvəzlənənə qədər prezident kimi qalmasını nəzərdə tutan hərtərəfli siyasi prosesi dəstəkləyirik”, deyə Əzimov qeyd edib.

Bunun ardınca isə Azərbaycan rəhbərliyinin İran və Rusiya ilə təmasları artırdığı da müşahidə olunmaqdadır. Belə ki, az öncə Ankarada baş verən terror aktı ilə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Azərbaycana səfəri əngəlləndi. Baxmayaraq ki, bu arada Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan XİN rəhbərləri Tiflisdə bir araya gəldilər, bundan sonra isə Türkiyə xarisi işlər naziri Çavuşoğlu Bakıya səfər etdi. Lakin bundan çox keçməmiş Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev İrana səfər etdi. Prezidentin İran səfəri bir sıra ciddi sənədlərin imzalanması ilə yanaşı həm də terrorizmlə bağlı bəyanatı ilə yadda qaldı. Belə ki, Azərbaycan prezidenti iki ölkənin münasibətləri barədə danışarkən bunları dedi: “Bizim münasibətlərimiz bu möhkəm təməl üzərində qurulur və bu gün İran-Azərbaycan əlaqələri strateji əməkdaşlıq səviyyəsinə qalxmışdır. Biz üzv olduğumuz bütün beynəlxalq təşkilatlarda bir-birimizi daim dəstəkləyirik. Bizim aramızdakı ticarət əlaqələrinin çox gözəl perspektivləri vardır. Bu gün beynəlxalq aləmdə baş verən hadisələr, eyni zamanda, ikitərəfli münasibətlərimizə aid olan məsələlər geniş müzakirə edildi. Biz razılaşdıq ki, beynəlxalq terrorizmə qarşı

birgə səylərimizi daha da gücləndirəcəyik. Beynəlxalq aləmdə bundan sonra da bir-birimizə dəstək göstərəcəyik”.

Bu gün isə president İlham Əliyev Rusiya prezidnetinə zəng edib. Telefon danışığı zamanı Suriya məsələsi də müzakirə olunub. Bu barədə yayılan rəsmi xəbərdə deyilir: “Dövlət başçıları Suriya probleminin tənzimlənməsi ilə bağlı fikir mübadiləsi apararaq, Suriyada hərbi əməliyyatların dayandırılması haqqında Rusiya Federasiyası və ABŞ-ın birgə bəyanatının həyata keçirilməsinin vacibliyini vurğulayıblar”.

Beləliklə, Azərbaycanın Suriya məsələsində ABŞ və Türkiyə ilə deyil, daha çox Rusiya və İranla eyni mövqeyi bölüşdüyü aydın olur. Bu isə təbii ki, Azərbaycana qarşı Qərbin təzyiqlərinə səbəb ola bilər. Qeyd edək ki, bu təzyiqlərin ilk anonsları hələ ötən ilin sonlarında verildi. Belə ki, ilin sonunda

əfv gözləntiləri özünü yenə doğrultmadı. Siyasi məhbus hesab edilən şəxslərin hamısı zindanda qaldı.

Bu xüsusda ölkəmizlə bağlı neqativ perspektivlərin reallaşma ehtimalı təəssüflər olsun ki, artıb. Onlardan biri ABŞ Konqresinin respublikaçı üzvü, Helsinki Komissiyasının sədri Kristofer Smitin Azərbaycanla bağlı parlamentə təklif elədiyi "Qanunun aliliyi və insan haqları naminə Azərbaycan demokratiya aktı” adlı məlum qanun layihəsi ilə bağlıdır.

Xatırladaq ki, sənəd Azərbaycan hökumətinin yüksək çinli rəsmilərinə ABŞ-a səfər vizalarının verilməsindən imtina, habelə, həm onlara, həm də hakimiyyətin təhlükəsizlik və ədliyyə qollarına daxil olan vəzifəli şəxslərə qarşı maliyyə cərimələrinin tətbiqini nəzərdə tutur.

Bununla bağlı Smit demişdi: "Biz ölkələrimiz arasında mühüm milli təhlükəsizlik və iqtisadi bağların mövcud olduğunu başa düşürük, lakin ABŞ Azərbaycanda baş verən dəhşətli insan haqları pozuntularına bundan sonra da göz yuma bilməz. Birləşmiş Ştatlar siyasi müxalifəti və medianı repressiya edən hökumətə heç bir şəkildə güzəşt etməyəcək”.

Lakin qanun layihəsinin qəbul olunmaması üçün orada şərt - qapı da qoyulub: "Sanksiyalar yalnız Azərbaycan hökuməti siyasi məhbusların azad edilməsində, vətəndaş cəmiyyətinin sıxışdırılmasına son qoyulmasında, habelə azad və ədalətli seçkilərin keçirilməsində ciddi tərəqqi etdiyi halda qaldırıla bilər”.

Göründüyü kimi, sadalanan sahələrin heç biri üzrə irəliləyiş gözə dəymir. Son əfv fərmanı da situasiyanın yumşaltmasına gətirmədi. Bu üzdən Smitin təklifinin Konqresdə və onun komitələrində qəbulu ehtimalı xeyli

artmış sayıla bilər. Bu harasıdır, bəlli olub ki, Azərbaycanla bağlı Konqresdə başqa, daha sərt sənədin qəbulu da mümkündür.

Belə ki, az öncə müsahibə verənABŞ-ın Bakıdakı keçmiş səfiri Riçard Kozlariç bu mövzuda danışarkən bildirib: "Azərbaycanda imzalanmış sonuncu əfv fərmanı vəziyyəti yaxşıya doğru dəyişmək üçün itirilmiş imkandır. Bu - mənim uzun müddətdir dediklərimi təkrarlayır - Bakıdakı repressiv rejim Qərblə yaxınlaşmanı özünə təhdid kimi görür. Mən Azərbaycan hakimiyyətinin nə fikirləşdiyini bilmirəm, ancaq belə görünür ki, onlar Qərblə yaxşı münasibətlərdə maraqlı olmadıqlarını göstərmək istəyirlər. Bu, onların seçimidir... Hakimiyyət siyasi məhbusları buraxmalı idi, ancaq onlar bunu etmədilər”.

Sabiq səfir Azərbaycan hökumətinin Vaşinqtonla əməkdaşlıqdan imtina etdiyini də söyləyib. Onun sözlərinə görə, başa çatmaqda olan il ərzində ABŞ Azərbaycan hökuməti ilə pozitiv əməkdaşlıqda çox maraqlı olub: "Bunu Bakıya yüksək vəzifəli rəsmilərin, məsələn, dövlət katibinin köməkçisi Viktoriya Nulandın, müdafiə nazirinin köməkçisinin səfəri də təsdiq edir. Onlar Bakıdakı hakimiyyətə çox pozitiv mesajlar verdilər, ancaq bu da işə yaramadı”.

Eks-səfirin fikrincə, belə vəziyyətdə Azərbaycana qarşı sanksiyalara dair çağırışların olmaması məntiqli görünməzdi: "Və ya Avropa Şurasının baş katibi Torbyörn Yaqland Azərbaycanda insan haqlarının vəziyyətini araşdırmaq üçün xüsusi nümayəndə təyin etməzdi. Azərbaycan hökumətinin il ərzində ABŞ-a qarşı atdığı addımları, habelə qanunvericiliyin və KİV-lərə təzyiqlərin sərtləşməsini nəzərə alaraq hesab etmirəm ki, hakimiyyət siyasi məhbuslar probleminin həllində maraqlıdır. Bu, çox kədərlidir. Mən və David Kremer deyirdik ki, nəsə etmək lazımdır. Əgər onlar siyasi məhbusları azad etmirsə, daha təsirli tədbirlər görmək lazımdır, ən azından günahsız insanların həbsdə oturmasına görə məsuliyyət daşıyan konkret məmurlara qarşı. Bunun alternativi sadəcə olaraq yoxdur”.

Kozlariç həmçinin Kristofer Smitin Azərbaycana qarşı sanksiyaları nəzərdə tutan qanun layihəsini şərh edib. Bildirib ki, hazırda bu qanun layihəsinə dair sonrakı addımın nədən ibarət olacağı aydın deyil. "Fikrimcə, Konqres bu diskussiyalara qayıdacaq və onun dəstəklənməsi növbəti addım olacaq. Senator Benjamin Kardin tərəfindən təqdim edilmiş digər qanun layihəsi - ”Qlobal Maqnitski Aktı" da bunu deməyə əsas verir.

Bu sənədin əhatə dairəsi əslində Smitin layihəsindən də genişdir və siyasi məhbusların, korrupsiyanın olduğu ölkələrdə konkret şəxslərə qarşı maliyyə sanksiyalarını (hesabların bağlanması -red.) nəzərdə tutur. Ona görə də mən çox təəccüblənirəm ki, Bakıda Kardinin layihəsinə yox, Smitin qanun layihəsinə bu qədər çox diqqət ayırırlar" - keçmiş səfir əlavə edib deyib.

Onu da qeyd edək ki, belə fikirlər var ki, Helsinki Komissiyasın Azərbaycanla bağlı Belorus modelini tətbiq etmək fikrindədir. 1974-cü ildə ABŞ qanunvericiliyinə “Cekson Venik düzəlişi” edilib və Helskinki Komissiyası bu düzəlişə əsasən fəaliyyət göstərir. Həmin düzəlişə görə, Amerika Birləşmiş Ştatlarının avtoritar rejimlərlə, onların məmurları, o sıradan insan haqlarını pozan, insanların ölümündə günahlandırılan rəsmi şəxslərlə əməkdaşlığı mümkün deyil. Belə şəxslərə bir qayda olaraq viza verilmir, onlarla heç bir ticarət münasibətləri qurulmur.

Bundan başqa, həmin şəxslərin Amerika Birləşmiş Ştatları ərazisindəki biznes aktivləri dondurulur. ABŞ-ın bütün beynəlxalq sanksiyaları Helsinki Komissiyasında işlənir. Helsinki Komissiyası ABŞ-ın ticarət əlaqəsində olduğu ölkələrdə insan haqlarının və demokratiyanın durumunu daim monitorinq edir, pozuntu aşkaralanarsa, rəsmi səviyyədə bəyanatlar verilir, bəyanatlardan nəticə çıxarılmasa, ABŞ hökumətinə, Senata həmin hökumətə qarşı sanksiyalar tətbiq edilməsi ilə bağlı müraciət olunur. Helsinki Komissiyası fəaliyyəti dövründə bir çox ölkələrə sanksiyalar tətbiq edilməsi ilə bağlı ABŞ hökumətinə qanunverici layihələr göndərib. Sanksiya siyahısındakı son ölkələrdən biri Belarusdur. Prezident Aleksandr Lukoşenko iqtidarına ölkədə insan hüquq və azadlıqlarının pozulmasına görə tətbiq edilən sanksiyalar bir neçə ildir qüvvədədir. Ölkənin siyasi elitası, siyasi fəalların həbsində, onlara basqı göstərilməsində adı keçən onlarla məmura və onların ailə üzvlərinə viza və maliyyə qadağaları qüvvədədir. Onların ABŞ-dakı bank hesabları və mülkiyyətləri üzərindəki hüquqları dondurulub. Eyni zamanda sanksiya bu şəxslərlə biznes əməkdaşlığı edən ABŞ-dakı hüquqi və fiziki şəxslərə də tətbiq edilir. Azərbaycanla bağlı qanun layihəsi də Belarus modeli üzrə hazırlanıb.

Siyasi müşahidəçilərin fikrincə, Rəsmi Bakı bu sanksiyaları önləmək üçün ciddi addımlar ata bilər. Bildirilir ki, Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin haqqında həbsdən qeyd-şərtsiz azad edilmə qərarı çıxardığı vicdan məhbusları cəzadan azad edilə bilər. Xüsusilə, İlqar Məmmədov, Tofiq Yaqublu, İntiqam Əliyev azadlığa çıxsalar, yumşalmalar mümük hüsab edilir.

Qeyd edək ki, Azərbaycana sanksiyaların tətbiq ediləcəyinin anonsu dəfələrlə verilib. İki ölkə arasında münasibətlərin yetərincə soyuq olması problemlərin dialoq yolu ilə həllinə imkan verməyib. Senator Krisin Azərbaycanla bağlı layihə hazırlamasının səbəbi kimi əsasən Azərbaycan hökumətinin müstəqil jurnalistlərin, siyasətçilərin, vətəndaş cəmiyyəti institutları təmsilçilərinin, insan haqları müdafiəçilərinin susdurulmasına

yönəlik sistemli səyləri göstərilir. Sənəddə Azərbaycandan bir neçə məşhurun adı çəkilir və bildirilir ki, məhz onlara qarşı basqılar bu sənədin meydana çıxmasına səbəb olub. Sənəddə nəzərdə tutulur ki, Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyəti fəallarının həbsində, onlara basqı göstərilməsində adı keçən siyasi elita mənsublarına, yüksək vəzifəli şəxslərə, onların ailə üzvlərinə, biznes ortaqlarına ABŞ-a giriş yasaqlansın. Bu yasaqların ədliyyə və təhlükəsizlik rəhbərlərinə də tətbiq edilməsi təklif olunur. Azərbaycanla bağlı siyahıda daha çox 6 ədliyyə və məhkəmə işçisinin adı keçir. Sənəddə o da göstərilir ki, bu şəxslərə viza verilməsi onlardan hər hansı biri ATƏT-in Minsk Qrupu çərçivəsində Qarabağ münaqişəsinin çözülməsi ilə bağlı ABŞ-da keçirilən danışıqlarda Azərbaycan tərəfini təmsil edərsə, müvəqqəti götürülə bilər. Sanksiyalar qüvvəyə minərsə, bu şəxslərin ABŞ-ın maliyyələşdirdiyi layihələrdə iştirakı da mümkün olmayacaq. Məsələnin ən qorxulu tərəfi isə beynəlxalq təşkilatlarda təmsil olunan ölkələrə Azərbaycanla bağlı konkret sanksiyalar tətbiq edilməsinin tövsiyyə olunmasıdır. Sanksiyaların Rusiya modeli göstərdi ki, Maqnitski layihəsinin qəbul və tətbiqindən sonra Rusiyanın Avropa Birliyindəki ən böyük tərəfdaşları da sanksiyalara qoşuldu. Bu gün Avropanın 21 ölkəsi Rusiya rəhbərliyində təmsil olunan onlarla şəxsə daşınar, daşınmaz mülkiyyət, viza qadağaları tətbiq edib. Daha sonra bu, Rusiya ilə Avropa Birliyi arasında ticarət əlaqələrinə keçdi və qapılar ciddi şəkildə qapandı. Rusiyaya Ukraynaya hərbi müdaxilə etdiyi üçün ABŞ, Kanada və Avropa Birliyi ölkələri tərəfindən 46 sanksiya ilə üzləşib. Bu son dərəcə böyük rəqəmdir və ciddi təcrid deməkdir. Rusiya iqtisadiyyatı bu gün həmin 46 sanksiyanın ağır nəticələrini hər gün daha çətin formada hiss etməkdədir.

Beləliklə, yaxın perspektivdə Azərbaycan qarşı Qərbin sanksiyaları gündəmə gətirməsi xeyli inandırıcı görünür. Siyasi məhbuslar məsələsində hakimiyyətin geriyə addım atmaq istəməməsi, eləcə də qlobal siyasi proseslərlə bağlı sərgilənən mövqe bunu labüd edir.

Tarıyel Bayramov

gundemxeber.az