Elxan Şahinoğlu:
“Ramiz Mehdiyev Rusiya ilə münasibətlərə dair
məqalələr, Türkiyə haqqında isə bir abzas yazıb”

Son zamanlar Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərində bir soyuqluq hiss edilir. Bəzi iddialara görə, bu soyuqluğa səbəb baş nazir Ərdoğanın inşa edilən Heydər Əliyev Mərkəzi haqqında tənqidi fikirləridir. Ərdoğanın tənqidi fikirlərindən sonra Azərbaycan siyasi hakimiyyəti özünün əlaltılarına sifariş verərək Türkiyənin regionla bağlı siyasətini kəskin tənqid etdirir, habelə Türk Hava Yollarını hədəfə aldırır. İki ölkə arasında yaranan bu soyuqluğun gerçək səbəbləri haqqında “Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Elxan Şahinoğlu danışır.
- Hazırda Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri hansı səviyyədədir, niyə bu münasibətlərdə hiss olunmayacaq qədər qarşıdurmanın olduğu sezilir?
- Biz sanki bir əsəb müharibəsinin getdiyini müşahidə edirik. Əgər xatırlayırsınızsa bir neçə il əvvəl münasibətlərdə bir gərginlik yaşanmışdı. Bu gərginliyə Şəhidlər Xiyabanında uyuyan qəhrəman türk əskərinin məzarı üstə türk bayrağının endirilməsi səbəb olmuşdu. O zaman ciddi gərginliklər baş verdi. İndi də buna bənzər hadisə yaşanır. Buna səbəb kimi Türkiyə Cümhuriyyətinin prezidenti Abdulla Gülün Ermənistan prezidenti Serj Sarkisiyanı prezident seçilməsi münasibəti ilə təbrik etməsi göstərilir. Eləcədə erməni təbliğatını aparan “AGOS” qəzetinin Türk Hava Yollarına məxsus təyyarələrdə sərnişinlərə paylanılmasına etiraz ifadə olundu. Bundan başqa, bizim tərəfdən deyilir ki, Meksika Xocalı soyqrımını tanıdığı halda niyə qardaş və strateji müttəfiqimiz olan Türkiyə Böyük Millətlər Məclisi Xocalı hadisəsini soyqrım kimi tanımır. Əslində ilk baxışdan bu narazılıq doğrudur və başadüşüləndir. Ancaq bunu irəli sürəndə Türkiyənin vəziyyətini, apardığı siyasəti, xüsusilə saxta erməni soyqrımına dair dünyada apardığı siyasətə diqqət edilməlidir. Məsələn, ABŞ Konqresində saxta erməni soyqrımı məsələsi müzakirəyə çıxarılanda rəsmi Ankara buna etiraz edir və bildirir ki, parlamentlərin belə qərarlar verməsi siyasi aktdır. Əgər belə hadisənin olduğu iddia olunursa, onda bu məsələni ilk olaraq tarixçilər araşdırsın. Bu arqumenti irəli sürən Ankara soyqrımı tanısa ermənilərin və erməni hamilərinin əlinə əlavə arqument vermiş olacaq. Odur ki, bu məsələdə Türkiyə addım atmır. Ancaq nəzərə alın ki, qardaş Türkiyə yalnız bu qərarın xaricində Xocalı qətliamı ilə əlaqədar olaraq əlindən gələn bütün addımları atır. Baxın, fevralın 26-da əksər xarici ölkələrdə Xocalı soyqrımı ilə bağlı keçirilən bütün tədbirlərə ya türk diasporası dəstək verib, ya da bu tədbiri təşkil edib. Belə bir mərhələdə Azərbaycan tərəfi sanki Türkiyə ilə münasibətlərin pisləşməsini istəyir. Ancaq onu da nəzərə almaq lazımdır ki, regionda Rusiya-Ermənistan hərbi müttəfiqliyinə qarşı olaraq Azərbaycanın Türkiyə tərəfindən dəstəklənməsinə daha çox ehtiyac var. Elə bu məqsədlə bir neçə gün əvvəl Azərbaycanın müdafiə naziri Səfər Əbiyev təcili şəkildə Ankaraya səfər etdi və hərbi əməkdaşlıqla bağlı müqavilə imzalandı. Ancaq ilk baxışdan belə görünür ki, kimlərsə Türkiyə ilə bağlı əsəb müharibəsinin aparılmasında maraqlıdır.
- Azərbaycan Milli Məclisində Türkiyəyə qarşı ciddi ittihamlar səsləndirildi. Xüsusilə, hakimiyyətə yaxın deputatlar Türkiyəni İranla eyniləşməsi nədən xəbər verir?
- Hər bir ölkənin siyasətini tənqid etmək olar. Qardaş Türkiyənin apardığı siyasəti də tənqid etmək normaldır və burada anormal bir hal yoxdur. Amma Türkiyəni İranla müqayisə eləmək, onu satqınlıqda ittiham eləməyin mənasını anlamıram. Mən bir daha qeyd edirəm ki, Azərbaycanın ən dar vəziyyətində Türkiyənin dəstəyinə və köməyinə ehtiyacı var. Bu reallığı bilə-bilə Milli Məclisdə Türkiyənin əleyhinə çıxmaq erməni dərmanına su tökmək, Rusiyanın regionla bağlı siyasətinə xidmət ettməkdir. Açığını deyim ki, mən bəzi deputatların bunu bilərəkdən və ya bilməyərəkdən etdiyini bilmirəm. Ancaq adama bəzən elə gəlir ki, Azərbaycan hakimiyyəti bunu mərkəzləşdirilmiş şəkildə həyata keçirilir. Diqqət edin, Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Elman Abdullayev bəyan edib ki, Türk Hava Yolları “AGOST” qəzetini sərinşinlərə payladığı üçün bundan sonra sözügedən şirkətin təyyarələri ilə uçmayacaq. Sən istəmirsənsə bu qəzeti oxumaya bilərsən. Ancaq indi belə çıxır ki, sən Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibisən və dediklərin də nazirliyin rəsmi mövqeyi hesab olunur. Özü də, hammı bilir ki, Türk Hava Yollarının sevisi AZAL-ın servisindən daha keyfiyyətlidir. Mənim fikrimcə, bu cür açıqlamalar vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirir.
- Ancaq iddialar var ki, Türk Hava Yolları Azərbaycandan Türkiyəyə həyata keçirdiyi reyslərlə müqayisədə Türkiyədən Avropa ölkələrinə həyata keçirdiyi reyslər arasında ciddi fərq var. Əgər Bakıdan İstanbula uçan təyyarənin “biznesklassı” adicə oturacaqlardan ibarətdirsə, İstanbuldan Avropaya uçan təyyarələrdə oturacaqlar daha enlidir, xidmət daha yüksəkdir. Həndə açıq deyilir ki, Türk Hava Yolları sanki Azərbaycana ikinci sort ölkə kimi baxır. Bu sizcə, ortada olan problemlərin gündəmə gətirilməsidir, yoxsa əsassızdır və münasibətləri kəskinləşdirməyə xidmət edir?
- Sizə səmimi olaraq deyim ki, şəxsən mən Türk Hava Yolları ilə Bakıdan İstanbula, İstanbuldan isə Berlinə və başqa şəhərlərə uçmuşam. Və bu zamanda hər hansı bir fərq görməmişəm. Azərbaycana uçuşlar zamanı xidmət necədirsə, başqa istiqamətlərə olan uçuşlarda da xidmət o cürdür. Şəxsən mən Türk Hava Yollarının Azərbaycan vətəndaşlarına bir, Avropa ölkələri vətəndaşlarına isə başqa cür xidmət göstərdiyi haqda iddiaları bölüşmürəm.
- Siz uzun illərdir ki, Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərini araşdırırsınız. Necə düşünürsünüz, Azərbaycan hökumətində Türkiyə ilə münasibətləri soyutmağa, vəziyyətin hər zaman pisləşməsində maraqlı olan qüvvələr varmı?
- Əvvəllər bu qrup əvvəl daha fəal idi. Onlar hətta bir qədər irəli gedərək Rusiya ilə münasibətləri strateji səviyyəyə çatdırmağı daha əhəmiyyətli sayırdı. Mən hətta adlar belə çəkə bilərəm. Götürək Prezident Administrasiyasının rəhbəri Ramiz Mehdiyevi. Mən “Azərbaycan” qəzetində Ramiz Mehdiyevin bir neçə iri həcmli məqalələrini oxumuşdum. O, Rusiya ilə münasibətlər haqqında ətraflı fikirlər işlədir, bu münasibətləri strateji tərəfdaşlıq səviyyəsindən müttəfiq statusuna qaldırmaq haqqında qeyd edirdi, ancaq Türkiyə haqqında bir abzas yazmaqla kifayətlənirdi. Yəni bu cür açıqlamalar və ya məqalələr əlbəttə ki, bizi müəyyən nəticələrə gəlməyə imkan verir. Hakimiyyət daxilində bəzi qruplar Rusiya ilə əməkdaşlığı Türkiyə ilə əməkdaşlıqdan üstün tuturlar. Ancaq son zamanlar bu qrupun dili bir qədər qısalıb. Çünki Kremli açıq şəkildə Ermənistanı müdafiə edir.Ancaq bu fəaliyyətin sabah yenidən davam etdirilməyəcəyi istisna edilmir.
- Azərbaycan-İran münasibətləri hansı səviyyədədir?
- Azərbaycan-İran münasibətləri daima gərgin olub. Amma son zamanlar bu gərginlik bir qədər zəifləyib. İndi İran növbəti prezident seçkiləri ərəfəsində olduğundan hər bir namizəd Azərbaycanla bağlı ziddiyyətli fikirlər işlədir. Biri deyir ki, Azərbaycan bizimdir, başqası deyir ki, prezident seçilsəm Azərbaycanı İrana qatacağam və s. Əlbəttə bu münasibətləri kəskinləşdirir. Əslində münasibətlərdə gərginlik müşahidə olunduğu kimi də azalmayıb və bu bir müddət sonra özünü büruzə verə bilər. İranın regionda apardığı siyasət, xüsusilə Ermənistana qucaq açması Azərbaycanın bu ölkə ilə yaxınlaşmasına imkan vermir. Bu mənada bəzi deputatların prezident Abdulla Güllə İranın ali dini rəhbərinin eyniləşdirməsi başadüşülən deyil. Düzdür, Türkiyə tərəfi Azərbaycandan səslənən bu tip açıqlamalara reaksiya vermir. Amma Türkiyənin verə biləcəyi reaksiya Azərbaycanın xoşuna gəlməyə də bilər. Əslində Türkiyə-Azərbaycan arasında problem yaratmağa çalışan şəxslər bunu niyə etdiklərinə daha geniş və dolğun deyə bilərlər.
- Doğurdanmı Rəcəb Təyyub Ərdoğan Azərbaycanda inşa edilən Heydər Əliyev Mərkəzinin tikilmə üslubu, habelə ora xərclənən maliyyə haqqında tənqidi fikirlər işlədib və münasibətlərdə soyuma da bundan sonra baş verib?
- Mən Ərdoğanın bu çıxışını izləmişəm. Ərdoğan hər bir ölkə haqqında fikirlər işlədir. O Heydər Əliyev Fondu haqqında bir söz deməyib. Sadəcə olaraq bildirib ki, mərkəzi tikən ərəb mənşəli arxitektorun işlərini bəyənmir. Burada Azərbaycanın marağına toxunacaq nə var ki? Bunu əsas götürüb münasibətləri pisləşdirmək Azərbaycanın təhlükəsizlik siyasətinə ziyan gətirə bilər. Mən inanmıram ki, Ərdoğan bunu qəsdlə söyləsin və ya Azərbaycan hakimiyyətinə ismarıc versin. Sadəcə Ərdoğan Heydər Əliyev Mərkəzini tikən memarın işlərini bəyənmədiyini bildirib. Burada siyasi bir şeylər axtarmaq doğru deyil.
- Son zamanlar Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin kəskinləşdiyi, şimaldan təhlükələrin ola biləcəyi haqqında fikirlər səsləndirilir. Şimaldan hər hansı təhlükə gözlənilirmi?
- Münasibətlər gerçəkdən də pisləşib. Prezident Medvedev zamanı münasibətlər daha normal idi. Çünki Medvedev Qarabağ münaqişəsinin həllinə dair təşəbbüslərlə çıxış edirdi. Putin hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra münasibətlərdə gərginlik mərhələsi yaşandı. Bu ərəfədə Azərbaycan rus ordusunu Qəbələ RLS-dən çıxardı, Avrasiya İttifaqı ideyasını dəstəkləmədi. Bütün bunlar gərginlik yaratdı. Nəticədə Moskvada “Milyarderlər ittifaqı” yaradıldı, Dağıstanda hərbi təlimlərə başlanıldı, səfir Doroxin işlərini ataraq Zaqatalaya gedib milli azlıqların nümayəndələri ilə görüşdü, İsmayıllının İvanovka kəndindən Putinə müraciətlər edildi. Əslində bütün bunların yaşanması iki ölkə arasında gərginliyin olmasından xəbər verir. Azərbaycanda isə oktyabrda prezident seçkiləri olacaq. Rusiya bu proseslərdə müxtəlif formalarda iştirak etmək istəyir. Məsələn, Gürcüstanda həyata keçirilən İvanişvili layihəsinin Azərbaycanda da tətbiq etməyin mümkünlüyü haqqında düşünə bilər. Əlbəttə, mən onların namizədinin kim ola biləcəyini deyə bilmərəm. Amma məndə şübhə var ki, Moskva Abbas Abbasovdan bir siyasətçi formalaşdırmağa çalışır. Hətta belə görünür ki, Abbas Abbasov Bakıya gələrək İlham Əliyevlə görüşüb. Moskvaya qayıtdıqdan sonra isə Azərbaycan dövlətinin diaspora siyasətinin yanlış olduğu haqda açıqlama verib. Və hazıırda onun rəqibi kimi qiymətləndirə biləcəyimiz Rüstəm İbrahimbəyova dəstək ifadə edib. Mənim fikrimcə, İbrahimbəyovun bu məsələlərdə vasitəçi kimi çıxış etdiyi hiss olunur. Hər halda biz bu fəaliyyətləri, habelə Söyün Sadıqovun bəyanatlarını, şimalda hiss olunan fəallıqları Rusiyanın Azərbaycan siyasətində iştirak etmək istəyinin elementləri kimi baxmalıyıq.

HÜSEYN ABBASOĞLU