“Hakimiyyət ölkədə yaranmış problemlərlə bağlı siyasi müzakirələr təşkil etmədikcə, söyüş kampaniyalarının da qarşısını ala bilməyəcək”

İstər Suriyada, istərsə də Liviya Misir və digər Yaxın Şərq ölkələrində yaşanan “ərəb baharlarını” incələyəndə qarşımıza bənzər hadisələr çıxır: bütün bu ölkələrdə proseslər söyüş, heykəllərin təhqir olunması, siyasi liderlərin şəkillərinin yandırılmasıyla başlanıb. Özü də məlum proseslər xarici dövlətlərdə, xüsusilə Qərb ölkələrində yaşayan mühacirlər tərəfindən idarə olunub.
Maraqlıdır ki, son zamanlar Azərbaycanda da söyüş kampaniyası başlanıb. Bizdə də Avropaya sığınan mühacirlər Azərbaycanın dövlət və siyasət adamlarını təhqir etməklə qalmır, onların şəkillərini yandırır, müxtəlif yerlərə yapışdırırlar. Üstəlik, məqsədlərinin Azərbaycanda çevriliş etmək olduğunu da gizlətmirlər.
Hakimiyyət nümayəndələri də bu qüvvələrin arxasında xarici xidmət orqanlarının dayandığını və ölkəni qarışdırmaq istədiklərini etiraf edirlər.
Bəs, siyasi texnologiya olaraq söyüş kampaniyası nədir və niyə bu cür metodlara əl atılır? Azərbaycanda da gedən bu proseslərin arxasında “ərəb baharları”nı hazırlayan qüvvələr varmı, yoxsa mühacirlər sadəcə ölkədən didərgin salınmalarının qisasını alırlar?
Prezidentliyə namizəd, ADP sədri Sərdar Cəlaloğluyla söyüş kampaniyası ətrafında söhbətləşdik.

(Əvvəli bu linkdə:http://muxalifet.az/bu-adamlar-hansisa-guclrin-lind-alt-cevrilib-srdar-claloglu.html )

- Sərdar bəy, siz Azərbaycanı gözləyən böyük təhlükədən çıxış yolunu nədə görürsünüz?
- DeMousun təbirincə desək, biz hələ müəyyən qüvvələr tərəfindən planlaşdırılan vətəndaş qarşıdurmasının psixoloji hazırlıq mərhələsindəyik. Bu mərhələ bir neçə il çəkə bilər. Ona görə də istər Azərbaycan cəmiyyəti, istərsə də müxalifət və hakimiyyət, vətənpərvər ziyalılar bu söyüş kampaniyası ilə bağlı çox ciddi tədbirlər görməlidir. Bu tədbirləri əsasən iki istiqamətdə aparmalıdır: təbliğati və real iş sahəsində.
Əməli iş sahəsində ilk əvvəl insanların öz fikirlərini sərbəst ifadə etmək azadlıqları artırılmalıdır. Bizdə isə əks proseslər gedir.
Digər tərəfdən, Azərbaycanda narazı elektorat mitinqlərə getməyə çəkinir, KİV-də öz sözlərini deyə bilmir və nəticədə söyüşlərdən ləzzət alır. Xalq bilməlidir ki, hadisələrin qarşıdurma istiqamətində inkişafi ilk növbədə onun mənafeyinə ziddir. Bu gün Suriyadakı hadisələri başladanlar yox, sadə suriyalilar məşəqqətdədir.
-Yəni siz çıxış yolunu insanları maarifləndirməkdə görürsünüz. Bu isə media vasitəsilə həyata keçirilməlidir. Amma Azərbaycan mediası nəinki maarifləndirici mövqe tutmur, əksinə, sanki qızışdırır, odun üstünə benzin tökür...
-Təbii ki, Azərbaycan iqtidarının ən yanlış siyasətinin biri də təbliğat metodlarıyla bağlıdır. Bu zamana qədər tele-kanalların ciddi müzakirələrə bağlı qalması, alternativ fikirlərin heç bir KİV-də səsləndirilməməsi istər-istəməz ictimai diqqətin söyüş kampaniyasına yönəlməsinə şərait yaradıb. Təsəvvür edin, mühacirlər hakimiyyəti söyür, amma hökumət heç olmasa diqqəti onlardan ayırmaq üçün telekanalların qapısını ölkədəki alternativ fikir daşıyıcılarına – Sərdar Cəlaloğluna, İsa Qəmbərə, Cəmil Həsənliyə, Əli Kərimliyə açmır. Əksinə, öz söyüşcül deputatları vasitəsilə onlar barədə təhqiramiz fikirlər səsləndirirlər. Bu da istər-istəməz həmin siyasi liderlərin elektoratlarının söyüş kampaniyasına cəlb edilməsinə yol açır.
Hakimiyyət ölkədə yaranmış problemlərlə bağlı siyasi müzakirələr təşkil etmədikcə, söyüş kampaniyalarının da qarşısını ala bilməyəcək. Diqqət etsəniz, görərsiniz ki, seçkilərin təşviqat və təbliğat mərhələsi başlayandan ictimaiyyətdə söyüş kampaniyasına da diqqət azalıb. Çünki insanlar daha ciddi müzakirələrə təşnədirlər. Bu təşnəliyi tele-məkanlar aradan qaldırmadığından, alternativ fikri başqa yerlərdə axtarırlar. Azərbaycan iqtidarı nəyə görə televiziyanı alternativ fikrə bağlayır ki, bu cür situasiya yaransın?
Yadınıza gəlirsə, Heydər Əliyevin zamanında hər həftə müxtəlif telekanallarda hakimiyyətlə müxalifətin debatları olurdu. Nə söyüş var idi, nə də ölkə dağılırdı. Hamı televiziyaya baxır, ölkənin dərdlərindən xəbərdar olurdu. İndisə ölkə əhalisinin başını ucuz şoularla qatırlar. Başa düşmürlər ki, artıq avtoritarizmin əsas dayaq nöqtəsi olan təkdüşüncəli televiziya dövrü keçib. Sosial media bu gedişlə bütün ənənəvi televiziyaları kölgədə qoyacaq və KİV kimi dominantlığı ələ alacaq.
-Yeri gəlmişkən, müasir milli təhlükəsizlik komponentlərindən biri də informasiya orqanlarıdır. Xüsusilə “ərəb baharları” prosesində biz vətəndaş qarşıdurmalarının xarici telekanallar vasitəsilə törədildiyini gördük. “Ərəb baharları”nda xüsusilə Əlcəzirə telekanalının mühüm rol oynadığı heç kimə sirr deyil. Misir, Liviya, Suriya hakimiyyətlərini alternativ fikri telekanallara buraxmamaq siyasətləri qurtara bilmədi. Əksinə, bu məhdudiyyətlər xarici telekanalların rəvac qazanmasını sürətləndirdi.
-İnformasiya siyasətiylə hər hansı bir ölkəni çaxnaşmalara sürükləmək metodu yeni kəşf olunmuş mübarizə üsulu deyil. Buna psixoloji müharibə deyirlər və tarixən bu metoddan istifadə olunub. Bizdə bir zərb məsəl var: “Atam öldü - ya zəlzələdən, ya vəlvələdən”. Tarix sübut edir ki, vəlvələdə ölənlərin sayı bəzən zəlzələdə ölənlərdən çox ola bilər.
Müharibələrdə bəzən zəif ölkələr öz güclü psixoloji hücumları ilə həlledici zəfərlər qazana bilirlər. Yadınıza gəlirsə, sovet hakimiyyətinin dağılmasında Qərb tərəfindən maliyyələşdirilən radioların, KİV-nin misilsiz rolu oldu. Mirzə Xəzərin məşhur çıxışları hələ də yaddaşlardan silinməyib. Yaxud II Dünya müharibəsinin ən böyük gücü diktor Levitan hesab olunurdu. Hitler bu səsi kəsmək üçün Levitanın başına 250 min mark mükafat qoymuşdu. Bu, həmin dövrdə ən böyük mükafat idi. Bütün bunlar göstərir ki, media savaşı II Dünya müharibəsinin də ən böyük təxribat və ya özünümüdafiə silahı olub.
Azərbaycan hakimiyyətinin media siyasəti isə müasir dövrün reallıqlarıyla ayaqlaşmır. Və mən hesab edirəm ki, bu siyasəti həyata keçirənlər səhv yoldadırlar. Çünki televiziyaların xalqın, xüsusilə müxaliflərin üzünə bağlanması narazı kütləni ortadan qaldırmır. Hakimiyyət nə edirsə etsin, müxalifət onsuz da olacaq - ya radikal, ya mülayim. Radikallığı və mülayimliyi isə hakimiyyətin siyasətləri müəyyənləşdirir. Hakimiyyət bir vaxtlar açıq şəkildə müxalifəti sıradan çıxaracağını bəyan edirdi. İndi gəlinən nöqtə isə sübut edir ki, müxalifət sıradan çıxmır. Sadəcə forma və mahiyyətini dəyişir. Demokratik müxalifət zəifləyə, yox ola bilər. Onun yoxluğu üzərində isə radikal və söyüşkən müxalifət cücərir. Fikir verirsinizsə, 5 nəfərin söyüşü hakimiyyəti silkələyir. Amma 30 ildir, siyasi cəhətdən yetişmiş, elmli, hakimiyyətin səhvlərini tənqid edən etikalı müxalif liderlərin mübarizəsi iqtidarın vecinə deyil. Amma iqtidar bu şəraiti özü yaradıb. Bu şəraiti isə hakimiyyətin özü yaradıb.
Bilirsinizmi, biri var narazı elektorat, biri də var etiraz elektoratı. Hakimiyyət mitinqə gələn etirazçıları sayıb azlığıyla təskinlik tapır. Halbuki, bu say yalniz etirazçıların sayını ifadə edir. Narazı elektoratın böyük qismi etiraz aksiyalarına qoşulmur. Çünki hakimiyyətin sərt müdaxiləsindən çəkinir. Bu isə narazılığı aradan qaldırmadığından ictimai vicdanda toplanan və hər an partlamağa hazır dağıdıcı enerjiyə çevrilir. Hakimiyyət maraqlı olmalıdır ki, həmin narazılıq enerjisi etirazçı qrupların ətrafında toplansın və dəyişiklik prosesi dinc yolla həyata keçirilsin. Rəsmilərimiz isə bu yolu bağladıqlarından narazılar daha radikal qüvvələrin təsir dairəsinə düşür və inqilabi proseslər qaçılmaz hala gəlir.
-Yəni bu gedişlə Azərbaycanda arzuolunmaz hallar yaşana bilər?
-Təəssüf ki, hakimiyyət siyasəti dəyişməsə, bəli. Ölkədə bizi narahat edən və bəzi müxalifət qüvvələrinin də ya anlamadığı, ya da anlamaq istəmədiyi bir situasiya yaranıb: Azərbaycan böyük sürətlə demokratik inkişaf vektorundan çıxır.
Hakimiyyət nümayəndələri fikirləşirlər ki, ölkəyə nəzarət edirlər, amma bu ehtimal doğru deyil. Nəzarət olsaydı, hüquq mühafizə orqanlarında cinayətkar dəstələr formalaşmaz, banklardan milyardlarla dollar xarici ölkələrə çıxarılmazdı. Nəzarət olsaydı, cəbhə bölgəsində yüzlərlə insan erməniyə casusluq etməzdi. Hansı nəzarətdən danışırlar?
-Çünki nəzarət etməli olanların siralarında da bu cür hərəkətlərdə iştirak edənlər var. Adı korrupsiyaya qarşı mübarizə idarələri korrupsionerə, narkomaniyaya qarşı mübarizə narkobarona, bir sözlə quzu qurda tapşırılıb.
-Elə ona görə effektli nəzarət yoxdur. Əgər MTN naziri cinayətkardırsa, o necə cinayətkarlığa qarşı mübarizə apara bilər? Yaxud DİN-də Hacı Məmmədov kimi cinayətkar rahat oturub fəaliyyət göstərə bilirsə, DİN-nin hansı xidmətindən danışmaq olar? Azərbaycanda vəziyyət müxalifətin ifadə etdiyindən çox-çox ağırdır. Bəzi elə təhlükələr var ki, xarici düşmənlərimiz istifadə etməsin deyə, biz onları açıb-ağartmırıq. Pamflit mübarizəsinin ortaya çıxmasının bir səbəbi də bu vəziyyətlə əlaqədardır.
-Sərdar bəy, amma o da var ki, bundan sonra hakimiyyət tədrici islahatlarla demokratikləmə prosesinə qədəm qoysa, əks nəticə doğa bilər. Hər halda təcrübələr bunu göstərir.
-Dünya təcrübəsi göstərir ki, düzgün hesablanmayan, ardıcıl həyata keçirilməyən bütün islahatlar, həqiqətən, hakimiyyət dəyişikliyinə səbəb olur. Necə ki, Qarbaçovun Yenidənqurma siyasəti belə nəticələndi. Amma biri var dinc dəyişiklik, biri də var inqilabi proseslər. Sizcə, hansı yaxşıdır? Bir halda ki, bütün ehtimallarda nəticə dəyişiklik olacaqsa, niyə bunu dinc yerinə yetirməyəsən? Yəni hakimiyyətdən iki cür gedə bilərsən: Birincisi, elə gedə bilərsən ki, sənin nəslin də uzun illər təqib olunar - Yaxın Şərq ölkələrində olduğu kimi. Bir də elə gedə bilərsən ki, ölkədə qalarsan, qohum-əqrəbanın üzünə baxa bilərsən - Pinoçet və ya Qarbaçov kimi. Azərbaycan hakimiyyəti də islahatlar keçirsə, təbii ki, dəyişiləcək, amma islahatlarsız, caynaqlarıyla öz kreslosundan yapışacaqsa, özünü məhv edəcək. Bizim hakimiyyətin ideoloqlarını bəzən dinləyirəm. Heç biri nə dünya təcrübəsinə, nə də siyasi nəzəriyyələrə, fəlsəfələrə söykənir. Ona görə də hansı odla oynadıqlarının fərqində deyillər. Faktiki olaraq camaata sırıdıqları fikirlər özlərinin uydurmalarıdır və heç bir elmi-fəlsəfi əsası yoxdur.
-Mənim anlamadığım bir şey var. Hakimiyyət yaltaqlığa cəlb edə-edə nüfuzdan saldığı jurnalistləri, siyasətçiləri televizora çıxarıb mühacirləri söydürür. Nəticədə həm söyüş kampaniyasından xəbəri olmayanlar da baş verənlərdən xəbər tuturlar, həm də söyüş söyənlər lap qızışırlar. Sizcə, bu siyasət söyüş kampaniyasının xeyrinə işləmir?
-Mən də elə buna görə deyirəm ki, Azərbaycan rəsmi informasiya siyasətini idarə edənlər bu sahədə səriştəsizlik nümayiş etdirirlər. Əli Həsənov siyasiləri söyüş kampaniyasına cavab verməyə çağırır və bizim guya laqeydliyimizdən təəssüfləndiyini bildirir. Amma Azərbaycanda informasiya mübadiləsi o qədər məhduddur ki, ADP-nin bununla bağlı bəyanat verdiyindən iqtidarin məlumatı belə yoxdur. Halbuki, biz həmin bəyanatı Əli Həsənovun münasibət bildirməsindən iki həftə qabaq vermişik.
-Bir tərəfdən də hökumət söyüş kampaniyasında yer alan mühacirlərin ailələrini, yaxınlarını, doğmalarını incidir. Bununla da qarşı tərəfin sıralarını genişdirir...
-Deməli, həll yolu kimi gördükləri metod problemin mahiyyətinə adekvat deyil. Hakimiyyətin atdığı addımlar söyüş kampaniyasını dayandırmır, əksinə gücləndirirsə, deməli, səhv yoldadırlar. Bunlar isə israrla səhv siyasətlərini yürüdürlər. 37-ci ildə Stalin 10 minlərlə adam güllələyib. Amma onun belə bir tezisi vardı: “Oğul ataya cavabdeh deyil”...
-Bəli, sonra güllənən həmin adamların uşaqları gəlib sonradan nazir, mədəniyyət xadimi olurdular. Nə qədər adam var, familiyasındakı xan, bəy sözünü belə çıxartmamışdılar.
-Bu təkcə sovet hakimiyyəti dövründə yox, bir çox krallıqlarda da eynilə təkrarlanıb. Dünyanın bütün ölkələrində, İslam tarixində də bu cür olub. Peyğəmbərin dövründə ata - kafir idi, oğul - müsəlman. Məhəmməd peyğəmbər kafir atanın cəzasını müsəlman oğula verirdi? Azərbaycan Konstitusiyasına görə, qohumlar hətta bir-birinin əleyhinə ifadə verə bilməzlər. Mən indi hakimiyyətdən soruşuram: o adamların bacısını niyə istintaqa çağırıbsan? Konstitusiyaya görə, həmin bacı istəməsə, qardaşının əleyhinə ifadə verməyə bilər. O adamların qohumlarını tutan polis də, o polisə göstəriş verən dövlət adamı da bu söyüş kampaniyasının inkişaf etməsində maraqlı şəxs kimi özlərini aparırlar. Bir söz var “qaş düzəltdikləri yerdə vurub göz çıxarırlar”. Azərbaycan hakimiyyətində belə qabiliyyətsizlər çoxdur.
-Qabiliyyətsizliklərindəndir, yoxsa şüurlu şəkildə odun üstünə yağ tökürlər?
-Üç ehtimal var; əgər şüurlu şəkildə bunları edirlərsə, deməli, bunlar təxribatçıdırlar. Yox, əgər şüursuz şəkildə edirlərsə, deməli, qabiliyyətsizdirlər. Ya da hər ikisindəndirlər.
Söhbətləşdi: Heydər Oğuz