Sülhəddin Əkbər: “Azərbaycan Avropa Birliyinə Türkiyədən əvvəl daxil olmaq şansını qaçırır”
Avropa Birliyi ilə onun Şərq Tərəfdaşlığı proyektinə üzv olan ölkələrlə birgə Vilnusda təşkil etdiyi zirvə görüşü başa çatıb. Sammit başa çatsa da, onun ətrafında gedən müzakirələr səngimir. Xüsusilə, Ukrayna və Ermənistanın Kremlin təzyiqi ilə Rusiyanın istədiyini etməsi, Azərbaycanın isə sammitdə formal iştirakı birmənalı qiymətləndirilmir. “Gündəm xəbər”in bu məsələlərlə bağlı yaranan suallarına Açıq Cəmiyyət Partiyasının sədri Sülhəddin Əkbər cavab verib.
- Sülhəddin bəy, Vilnusda keçirilən və hətta Avropa ilə Rusiya arasında gərginliyə səbəb olan sammit artıq başa çatıb. Siz Vilnus görüşünü, orada Azərbaycanın iştirakını necə şərh edirsiniz?
- Mən hələ bir neçə ay əvvəl qeyd etmişdim ki, Azərbaycan çalışacaq ki, yaxın dövr üçün həm Avropa Birlyindən, həm də Rusiyadan məsafəli davransın və özünün geopolitik manevr imkanlarını saxlasın. Bu səbəbdən də, rəsmi Bakı nə Avropa Birliyi ilə assiosativ sazişi imzaladı, nə də Gömrük İttifaqı ideyasını yaxına buraxdı. Yəni hakimiyyətin davranışları biz dediyimiz və gözlədiyimiz kimi də oldu. Azərbaycanı Avropa Birliyinə bağlayacaq hər hansı bir ciddi sazişə rəsmi Bakı getmədi və üstəlik bununla bağlı ciddi niyyətini ortaya qoymadı. İndi bəlli olub ki, Bakı öz istəyini Avropa Birliyinə çatdırıb. Yəni Azərbaycan assiosativ saziş imzalamaqdan imtina etdiyini və Azad Ticarət Zonasına daxil olmaq istəmədiyini açıq şəkildə bildirib. Bir sözlə, bütün bunlar gözlənilən mövqe idi.
- Bu mövqe milli maraqlar, dövlətçilik və Azərbaycanın gələcəyi baxımından nə dərəcədə doğrudur?
- Bu nəinki Azərbaycanın milli maraqlarına cavab vermir, eyni zamanda dövlət başçısı İlham Əliyevin 2007-ci ildə şəxsən imzaladığı Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyasına zidd olan davranışdır. Çünki Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyasında aydın şəkildə göstərilir ki, Azərbaycanın strateji hədəfi Avroatlantik məkana inteqrasiyadır. Amma aradan keçən bu müddət Azərbaycanı Avropaya və Avroatlantik məkana yaxınlaşdırmaq əvəzinə, bir çox sahələr üzrə uzaqlaşdırıb.
- Konkret hansı sahələr üzrə uzaqlaşdırıb?
- Demokratiya və insan haqları sahəsində. Eləcə də geopolitik seçim məsələsində biz əvvəlki illərlə müqayisədə Avroatlantik məkandan bir qədər də uzaqlaşmışıq.
- Sizcə, niyə belə addımlar atılır?
- Təbii ki, bu addımlar daha çox rejimin özünü qorumağına hesablanıb. Eyni zamanda strateji seçim etmək niyyətində olmaması da geopolitik məkanda manevrlər etmək imkanını saxlamaq cəhdidir. Amma bu cəhdin nə qədər ciddi olduğu görünsə də, getdikcə çətinləşəcək və daralacaq.
- Bundan sonrakı dövr üçün Azərbayanla Avropa Birliyi arasında əməkdaşlığı necə görürsünüz, deyə bilərikmi ki, Moldova ilə Gürcüstan bizdən önə keçdi?
- Biz aydın formada deyə bilərik ki, Moldova və Gürcüstan bizdən irəlidədir. Bu Vilnusda imzalanan sənədlərdə də açıq-aydın hiss olunub. Həm Moldova, həm də Gürcüstan Vilnusda Avropa Birliyi ilə assiosativ sazişi imzalayıblar. Eləcə də Avropa Birliyi ilə sərbəst ticarət zonası yaradılması istiqamətində irəliləyiblər. Avropa Birliyi də Moldova ilə vizasız gediş-gəliş haqda qərar qəbul edib. Yəni Azərbaycan indi bu istiqamətdə müsbət qərar qəbul etsə belə, Moldovanın bu durumuna gəlib çıxması üçün əlavə bir neçə il lazım gələrdi. Oxucular üçün aydın olması üçün bildirim ki, Ukrayna Avropa Birliyi ilə danışıqları 2011-ci ilin dekabrında başa vurmuşdu. 2012-ci il, martın 30-da isə assiosativ saziş sənədi artıq hazır idi. Siz görün, danışıqlar başlasa belə, bu proses neçə müddət aparacaq. Danışıqlar prosesində texniki işlərə bir neçə il sərf olunur. Bu baxımdan Azərbaycan pozitiv qərar qəbul etsə belə, bir neçə il Ukraynadan geridə olacaq. Onu da deyim ki, GUAM ölkələri içərisində Avropa Birliyi ilə ən aşağı səviyyədə münasibətdə olan ölkə Azərbaycandır. Bu əlbəttə ki, çox pis haldır. Çünki biz ortada olan şanslardan lazımı qədər faydalanmırıq və bunun da, acısını sonra çəkə bilərik.
- Azərbaycan hökumətinin Avropa Birliyi ilə əməkdaşlıqla bağlı hansısa sənəd hazırladığına dair iddialar var. Bu haqda siz nə deyə bilərsiniz?
- Belə bir sənədin hazırlanmasına dair məlumatım var. Daha doğrusu mətbuat vasitəsi ilə bu haqda xəbər almışam. Bilirsinizmi, Azərbaycanın Avropa Şurası və ATƏT-lə olan münasibəti, Avropa Şurasını kürü diplomatiyası öz standartlarına uyğunlaşdıra bilməsi, ATƏT-in Bakı ofisinin səlahiyyətini aşağıya endirə bilib və bu şübhəsiz ki, rəsmi Bakını ruhlandırıb. Hakimiyyətdə Avropa Birliyini də öz standartlarına uyğunlaşdıra biləcəklərinə dair düşüncə var.
- Azərbaycanın Avropa Birliyini öz “standartlarına” uyğunlaşdırması nə dərəcədə mümkündür?
- Bu baxır Avropa Birliyinin reaksiyasına. Mən konkret bir söz deyə bilmərəm. Əgər Avropa Birliyi Polşa xarici işlər nazirinin dediyi kimi Azərbaycanın Avropa mənsubiyyətinə şübhəli yanaşırsa, siz dediyiniz standartlar ola bilər. Çünki Avropa Birliyi Azərbaycanın üzvlüyündə digər xristian ölkələri qədər maraqlı olmaya bilər. Həm də nəzərə alaq ki, Gürcüstan və Ukrayna Qara dəniz ölkəsidir və Avropa Birliyi də Qara dənizin NATO dənizi olması istiqamətində iş aparırlar və müəyyən qədər də uğur əldə ediblər. Azərbaycan isə Cənubi Qafqaz, Xəzər hövzəsi və ya Mərkəzi Asiya regionuna aid edilir. Azərbaycan rejimi indiki kimi davam edərsə, Avropa Birliyinin ölkəmizə şübhəli baxışı güclənə bilər.
- Bəzi ekspertlər iddia edirlər ki, Azərbaycan hakimiyyəti milli maraqları əsas tutaraq Avropa Birliyi ilə daha sıx əməkdaşlıq etsə ölkəmiz bu quruma Türkiyədən öncə qəbul edilə bilər. Sizcə, bu nə qədər realdır?
- Tamamilə doğru və realdır. Çünki Azərbaycan bir çox parametrlərə görə Türkiyədən fərqlənir. Birincisi, Türkiyə böyük dövlətdir, 76 milyon əhalisi var. Avropa bu qədər əhali üçün qapısını açmağa hazır deyil. İkincisi, mədəni cəhətdən Türkiyə Azərbaycandan fərqlidir. Türkiyədə islamnın indiki səviyyəsi ilə Azərbaycanda dinin səviyyəsi eyni deyil. Həm də Türkiyə hərbi və iqtisadi baxımdan güclü dövlətdir. Avropa Birliyinin aparıcı dövlətləri bu qurumda yeni və nəhəng bir dövlətin olmasını və daha bir güc mərkəzinin yaranmasında maraqlı deyil. İndi Avropa Birliyi Fransa ilə Almaniya arasında tandem əsasında döngə tapıb və bunun pozulmasında maraqlı deyil. Amma ABŞ, Britaniya və onların təsirində olan Avropa Birliyi ölkələri Türkiyənin bu quruma daxil olmasını dəstəkləyir və orada yeni güc mərkəzinin yaanmasında maraqlıdırlar. Amma Almaniya, Fransa və onlara yaxın ölkələr isə bunda maraqlı deyillər. Azərbaycanın isə belə bir gücü yoxdur. Nə əhali, nə ərazi, nə hərbi, nə də iqtisadi baxımdan Azərbaycan Avropa Birliyi üçün güc deyil. Odur ki, Avropa Birliyi Azərbaycanı həzm edə və içində əridə bilər. Onu da deyim ki, Azərbaycan Türkiyədən fərqli olaraq mədəni və tarixi baxımdan da Avropaya daha yaxındır. Odur ki, dediyim məqamları nəzərə alsaq Azərbaycanın şansı böyükdür. İndiyə qədər Azərbaycan düzgün siyasət aparsaydı digər GUAM ölkələri ilə birgə assiosativ sazişi, azad ticarət zonası haqda razılaşmanı imzalaya bilərdi. Beləcə Avropa Birliyinin qapıları da üzümüzə açılardı. Ancaq bu Türkiyə üçün real görünən perspektiv deyil.
- Azərbaycan-Rusiya münasibətləri hansı mərhələdədir?
- Artıq regionda geopolitik inkişaf elə mərhələyə çatıb ki, Azərbaycan da strateji seçimini etməlidir. Azərbaycan hakimiyyəti isə düşünür ki, maraqlı tərəflərdən eyni məsafədə dursa, özünün manevr imkanlarını saxlayacaq. Avropa Birliyi və NATO buna bir qədər yumşaq yanaşa bilər, amma Rusiya belə yanaşmayacaq. Bilirsiniz ki, Rusiya Azərbaycandan Gömrük İttifaqı və Avrasiya Birliyinə dair qəti mövqe bildirməsini istəyir. Bu istiqamətdə Azərbaycanın manevr imkanları 2014-cü ilin mayına qədər ola bilər. Mayda isə sənədlərin imzalanması planlaşdırılıb. Odur ki, Azərbaycan üçün seçim etməyin vaxtı çatıb. İndi rəsmi Bakının manevr imkanlarını saxlaması və bunun nə vaxta qədər davam etməsini yaxın gələcək göstərəcək. Hazırda Azərbaycan-Rusiya münasibəti kərgin olmasa da, kəskindir.
- Azərbaycan hökuməti Gömrük İttifaqına və ya Avrasiya Birliyinə daxil olacaqmı?
- İlham Əliyev çalışacaq ki, Avropa Birliyindən məsafəli dayandığını və onu bu quruma bağlayacaq öhdəlik götürmədiyi kimi Rusiyanın bu ideyalarından da məsafədə dursun. Bəzən rejimin öz mənfəətləri arxa planda qalır. Azərbaycanın Avropa Birliyi ilə azad ticarət zonası haqda müqavilə imzalamamasıda, eləcədə Gömrk İttifaqına qoşulmaması həmdə iqtisadi-maliyyə məsələləri ilə bağlıdır. Rejimin gəlirləri əsasən korrupsiya, rüşvət, inhisarçılıq, gizli iqtisadiyyat, vergi və gömrükdən yayınmalarla bağlıdır. Azərbaycan məhz bu səbəbdən də Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzv olmur, Avropa Birliyi ilə saziş imzalamır və eyni məntiqlə də Gömrük İttifaqına daxil olmaqda maraqlı deyil. Çünki bura daxil olmaq rejmin iqtisadi-maliyyə maraqlarına cavab vermir.
- ACP-nin qərargah problemi həll edildimi?
- İndi bizim partiyanı yenidən qurmaq planlarımız var. Siz də bilirsiniz ki, son hadisələrdən sonra buna ehtiyac yaranıb. Hazırda qurultaya hazırlıq məsələləri müzakirə edilir. İlin sonuna qədər Məclisi çağırıb qurultayla bağlı qərarlar vermək niyyətindəyik. Qərargah problemi isə həll edilməyib.
- Milli Şurada fəaliyyətinizi davam etdirəcəksiniz?
- Bu Milli Şurada yaxın dövr üçün gedəcək müzakirələrdən və qəbul oluncaq qərarlardan asılı olacaq.
- Rüstəm İbrahimbəyovun istefasını necə qiymətləndirirsiniz?
- Mən bu istefanı yanlış qərar hesab edirəm. Rüstəm müəllimin belə ciddi zamanda qısa müddətə fikrini dəyişməsini məqbul hesab etmirəm. Əksinə,bunu yanlış qərar hesab edirəm. Belə ciddi məsələdə qısa zaman kəsiyində, bu formada qərar vermək mənə qeyri ciddi görsənir. Əlbəttə ki, bu bizi məyus edir.
- Milli Şurada struktur dəyişiklikləri ilə bağlı təklifləriniz var?
- Struktur dəyişikliyi, sədrlik və ya həmsədrlik məsələsi bizim yanşmamızda ikinci dərəcəli məsələdir. Biz əsasən Milli Şuranın yeni mərhələdə məqsəd və vəzifələrinin müəyyənləşdirilməsi, taktikasının qəbul edilməsndə maraqlıyıq. Həm də bu qurumun quruluş fəlsəfəsininq qalıb-qalmaması məsələsi bizim üçün prinsipial məsələdir.
- Milli Şuranın davamlığı nə dərəcədə realdır?
- Bunu gələcək göstərəcək. Mən bu məsələdə proqnoz vermək istəmirəm.
HÜSEYN ABBASOĞLU