Elxan Mehdiyev: “Rusiyanın tələbi odur ki, Ukrayna bitərəf dövlət statusunda qalsın”

(Əvvəli ötən sayımızda)

Suallara konfliktoloq Elxan Mehdiyev cavab verib. Mehdiyev əsasən Rusiya müxalifətinin lideri Boris Nemtsovun qətli, bunun səbəbləri, yaradacağı nəticələr, Rusiya siyasətinin mövcud durumu, şimal qonşumuzda müxalifətin vəziyyəti, Rusiya-Ukrayna münasibətləri, Moskvanın Ukraynadan tələbləri və digər mövzularda danışıb. Müsahibəni təqdim edirik: - “Minsk-2” razılaşmasına Kremli nədən əməl etmir, bunun əksinə olaraq hərbi qüvvələrini Mariopol ətrafına cəmləşdirir? - Biz indi deyə bilmərik ki, Minskdə ikinci dəfə əldə olunan razılaşmaya Rusiya əməl etmir. Təbii ki, hər iki tərəf hazırda bir-birini ittiham edir. Rusiya tərəfi deyir ki, Ukrayna bu ərazilərə ağır silah və artilleriya toplayıb. Ukrayna tərəfi də iddia edir ki, Rusiya Mariopola hücum etmək məqsədilə bu istiqamətdə texnika cəmləşdirir. Biz buna müharibə edən tərəflərin normal informasiya müharibəsi kimi yanaşmalıyıq. Üstəlik xəbərdarlıq, beynəlxalq ictimai rəydə qarşı tərəfi günahlandırmaq məqsədi də var. İkincisi, reallıq baxımından Ukrayna atəşkəsi pozarsa, Rusiya hücuma keçməyi və yeni ərazilər işğal etməyi nəzərdə tutur. Ukrayna da bu ərazilərə hücum ola biləcəyi səbəbindən əraziyə hərbi texnika toplaması hərbi baxımdan şəraitə uyğundur. Odur ki, informasiya yalan və ya doğru ola bilər. Konkret olaraq münasibətlərə gəldikdə deyim ki, hazırda Ukrayna-Rusiya münasibəti atəşkəs imzalayan tərəflərin münasibətidir. Rusiya kanalları Donetski və Luqanski separatçılarının dili ilə Ukraynanı hər gün təcavüzkar, dinc əhalini qıran ölkə, millətçi faşistlərin hökuməti kimi qələmə verir. Eyni tərzdə Ukrayna təbliğatı Rusiyanı düşmən kimi

təqdim edir, bu ölkənin Ukrayna ərazisinə hərbi müdaxilə etdiyini bildirilir. Bu normal informasiya müharibəsidir. Qeyd edim ki, Ukrayna tərəfi bu informasiya müharibəsini beynəlxalq məkanda aparır. Rusiya isə bu zaman müdafiə olunur və Ukraynadakı mənfi elementləri Kiyevin rəsmi siyasəti kimi üzə çıxarmağa çalışır. Ancaq Qərb dünyası Rusiyanın iddialarına ciddi yanaşmır. - Rusiya Krımı tutub, Donetski və Luqanski istiqamətində irəliləyib, müəyyən ərazilər ələ keçirib. Moskva indi Ukraynadan nə istəyir? - Rusiya istəyir ki, Ukrayna federasiya halına düşsün, onun konstitusiyası dəyişsin. Nəticədə Donotesk və Luqanski federasiyanın subyekti olsun. Və ya federasiya quruluşu olmasa da, Donetski və Loqanski mərkəzi hökumətin qərarlarını ləğv etmək səlahiyyətində olsun. Rusiya istəyir ki, Ukrayna neytral mövqedə olsun. Başqa sözlə, Ukraynanın NATO-ya daxil olmasını istəmir. Əslində bu saxta Donetski və Luqanskini “respublikalarını” yaratmaqda məqsədi odur ki, sabah Kiyev hökuməti NATO və Avropa Birliyinə daxil olmaq qərarını versə, bu “respublikalar” Ukraynanı bu siyasətdən çəkindirsin. Kremli bu saxta respublikaları yaratmaqla Ukraynanın Qərbə inteqrasiya məsələsində əl-qolunu bağlamaq istəyir. Həm də Ukraynadakı mərkəzi hökuməti zəiflətmək, Rusiyanın Şərqi Ukraynada nüfuz dairəsini genişləndirmək məqsədi güdür. Beləcə Kreml bu saxta respublikaların Ukrayna siyasətində hər zaman yer almasını, söz sahibi olmasını təmin etmək niyyətindədir. Ukraynanın indiki iqtisadi durumunda və ordusunun zəif vəziyyətində Rusiya istədiyini edir, Şərqi Ukraynada yaratdığı saxta və separatçı respublikalar vasitəsilə daha böyük söz sahibinə çevrilir. - Ukraynanın bu durumdan çıxış yolu yoxdurmu? - Əgər Ukrayna güclənərsə, güclü iqtisadiyyatı olarsa, bu zaman ola bilsin ki, saxta respublikalar mərkəzi hökumətin sözünü deyə bilər. Ancaq bu da, ideal yanaşmadır və nəzəri fikir kimi yürüdülə bilər. O baxımdan Ukraynanın neytral statusda olması,

bu cür federal subyektlərin mərkəzə tabe olması şərti ilə Ukrayna dövlətinin qalması daha məqsədəuyğundur, nəinki Qərb ittifaqına daxil olmaqla ərazilərinin bir hissəsini itirmək və xaosa sürüklənmək. - Ancaq indiki Ukrayna hökumət Avropa Birliyinə inteqrasiya xəttini seçib və elan edib ki, bu siyasətini dəyişməyəcək... - Əgər Ukraynan hökumətinin bu siyasətini Donetski və Luqanski “respublikası” qəbul etməsə, bu zaman dediyim ssenarilər baş verəcək. Yəni bu saxta respublikalar mərkəzi hökumətin bu siyasətini tanımayacaq və ola bilsin ki, mərkəzi hökumətdən uzaqlaşaraq müstəqil olmaq xəttini tutacaq. Minsk razılaşması və Rusiyanın ifadəsi də belədir ki, adı çəkilən “respublikalara” Ukraynanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində status verilsin. Amma Rusiya bunu indiki mərhələdə deyir. Əgər sabah vəziyyət dəyişərsə və Rusiya Ukraynanın Avropa Birliyinə daxil olmasını istəməzsə, Donetski və Luqanski Kremlin xəttini müdafiə edəcək. - Sizə elə gəlmirmi ki, Avropa Birliyi və Amerika bu məsələdə Ukraynanı meydanda tək buraxdı? - Tək buraxmayıb nə edəcək? Amerika və heç bir NATO dövləti Ukraynaya dəstək olaraq Rusiya ilə savaşa girə bilməz və heç bunu etməz də. Bu baxımdan Ukraynanı tək buraxmayıb nə edəcəkdi? Ancaq biz nəzərə almalıyıq ki, Avropa və Amerika Ukraynanı siyasi baxımdan kifayət qədər dəstəkləyir. Sadəcə heç kim Ukraynanın yerinə savaşmaq istəməz və bu da normaldır. Bu günə qədər siyasi baxımdan Ukraynaya verilən dəstək indiyə qədər heç bir dövlətə verilməyib. Avropanın liderləri, Amerika, Kanada birmənalı olaraq Ukraynanı dəstəkləyir və Rusiyanı pisləyir. - Fakt odur ki, Ukraynaya ölümcül silahlar verilmir və Rusiyanın qarşısında tək buraxılıb... - Hərbi baxımdan Ukraynaya dəstək vermək böyük məsuliyyətdir. Əgər Vaşinqton Ukraynanı silahlandırırsa, deməli dolayısı yolla Rusiya ilə müharibəyə girir. Bu da arzu edilməz haldır. Çünki həm Rusiya, həm də Amerika nüvə dövlətidir. Və

bu qarşıdurmanın nəticəsi dünya üçün fəlakətli ola bilər. İkincisi, Ukraynaya nə qədər ölümcül silahlar versələr də, sonda Ukrayna Rusiyaya qalib gələ bilməz. Və sonucda da Ukrayna üçün fəlakətli durum yarana bilər. Başqa sözlə, Ukrayna daha çox ərazi itirə bilər və daha çox əhalisi məhv olar. Bu baxımdan mən hesab edirəm ki, Avropanın mərkəzində Ukraynanı Rusiyaya qarşı silahlandırmaq bölgədə stabilliyi poza və sülhə dəstək verən hal olmazdı. Çünki qarşıda böyük hərb tarixinə, döyüş qabiliyyətinə malik Rusiya ordusu durur. - Qərbin Rusiyanı iqtisadi yolla zəiflətməsi və sonucda Kremli aqressiv siyasətdən çəkindirmək ssenarisi realdırmı? - Mümkündür. Çünki siyasi izoliyasiyada qalan ölkə zəifləyəcək. Ancaq Putin özü siyasi izolyasiyada qalmaq istəmir. Dünyada qloballaşma gedir, bütün dövlətlər bir-birinə bağlıdır. Rusiya texnoloji baxımdan Qərbdən asılıdır. Təbii ki, Qərb ölkələri də Rusiyadan asılıdır. Enerji, qarşılıqlı ticarət məsələlərində Avropa-Rusiya bir-birindən asılıdır. Ancaq Rusiya sovet hökuməti deyil və Moskva bu vəziyyətdən çıxmaq, Qərb ölkələri daimi təmasda olmaq az itkiyə yol vermək istəyir. Ancaq Avropa və Amerika liderləri Rusiyaya qarşı hələlik radikal iqtisadi sanksiyalara getməsələr də, indiyə qədər tətbiq etdikləri sanksiyalar Rusiyaya zərbə vurur. Əgər hərbi əməliyyatlar davam edərsə, bu daha dərin sanksiyaların tətbiqinə səbəb ola bilər. Bu da Rusiyanı on illər geriyə atar. Şübhəsiz ki, prezident Putin bunu anlayır. Eyni zamanda Ukrayna məsələsində geri çəkilmək, digər tərəfdən də Qərb dünyası ilə münasibətləri tamam pozmaq istəmir. Və bu iki baxış arasında kompramis axtarır. -Kompramis əldə etmək mümkündür? - İndiki dönəmdə dörd prezidentin Minskdə əldə etdiyi atəşkəs razılaşması, əslində kompramis plandır. - Sizcə, Rusiyanın davranışları digər MDB ölkələrində qorxu yaratmır? - Təbii ki, yaradır. Yaratmır desək, bu doğru olmazdı. - Azərbaycanın davranışlarından bu hiss edilirmi?

- Onsuz da Azərbaycanın əraziləri işğal altındadır və bunun davam etməsində Rusiyanın Ermənistana verdiyi hərbi-siyasi dəstək mühüm rol oynayır. İkincisi, Azərbaycan-Rusiya arasında qarşılıqlı iqtisadi-siyasi münasibətlər normal haldadır. Azərbaycan da bölgədə Rusiyanın maraqlarına qarşı addım atmır. Azərbaycan bloklara üzv olmayan təşkilata üzv olub. Odur ki, Avropa Birliyi ilə Şərq Tərəfdaşlıq Proqramını imzalamayıb. Bu mənada Azərbaycan özünü müəyyən mənada sığortalayıb. - Azərbaycan nə Avrasiya İttifaqına daxil olur, nə də Avropa Birliyi ilə Assiosativ sazişi imzalayır. Sizcə, bu doğru siyasi gedişdir? - Bu ayrı və dərin mövzudur. Əlbəttə, bunun müsbət və mənfi tərəfləri var. Ancaq burada ilk olaraq Azərbaycanın maraqları nəzərə alınmalıdır. İndiki dönəmdə Azərbaycan dövlətinin marağı işğal olunan ərazilərin azad edilməsidir. Əgər Rusiya ilə yaxın münasibətlər işğalın sona çatmasına kömək edirsə, Moskva ilə yaxın münasibətləri davam etdirmək lazımdır. Yox, əgər Avropa Birliyi bu işdə Azərbaycana dəstək vermək, erməni işğalını aradan qaldırmaq vədi verirsə, təbii ki, Avropa Birliyi ilə münasibətlər yüksək səviyyədə olmalıdır. Mən məsələyə bu cür yanaşmanın tərəfdarıyam. - Həmsədrlər regiona səfər etdilər, danışıqlar aparıldı. Sizcə, son günlər Qarabağ münaqişəsinə dair danışıqlar prosesi yeni fazaya daxil olub, yoxsa gördüklərimiz imitasiyadır? - Məncə, görüntüdür. Həmsədrlər yaxşı maaş alır, büdcələri pis deyil. Bölgəyə səfərə gəlirlər, Londona, Parisdə, Berlində görüşürlər, super otellərdə qalırlar. Onların işindən həzz aldığı başqa bir idarə yoxdur. Həmsədrlərin də işi heç də, özlərinin dediyi kimi bir-iki görüşlə məsələni həll etmək, işğalı bitirmək deyil. Onlar sadəcə işlərini atəşkəsi qorumaqda görürlər. Artıq onların rolu vasitəçilikdən kənara çıxıb. Bəyanatlarla çıxış edirlər, günahkar tapırlar. Vasitəçi heç yerdə bəyanat vermir, heç bir tərəfi ittiham etmir. Vasitəçinin rolu bitərəf qalmaqla problemin həlli üçün ciddi və nəticəli fəaliyyət ortaya qoymaq,

tərəfləri razı salacaq mexanizmlər işləməkdir. Ancaq yanvarın 27-də Krakovda keçirilən görüşündən sonra həmsədrlər faktiki olaraq Azərbaycanı məhkum etdilər, iddiaları belə oldu ki, atəşkəsi pozan Azərbaycan tərəfidir. Həm də, onların, xüsusən həmsədr Uorlikin bəyanat və görüşləri heç də vasitəçi mandatına uyğun deyil. Ancaq onlardan nəsə tələb edəndə iddia edirlər ki, biz vasitəçiyik və siz problemi həll edin. Bir çox hallarda həmsədrlər öz dövlət rəhbərlərinin xəbəri olmadan bəyanatlar yayırlar. Hamıya da məlumdur ki, həmsədrlərin rolu heç də, işğalçını işğal etdiyi ərazidən çıxarmaq, etnik təmizləməni pisləmək, qanunsuz məskunlaşmanın qarşısını almaq deyil. Əksinə, onlar status-kvonu saxlamaqda daha çox maraqlı görünürlər.

Hüseyn ABBASOĞLU