İntiqam Əliyev Avropa Məhkəməsi qərarlarının icrasından danışdı

Bir neçə gün əvvəl Bakı Apelyasiya Məhkəməsində sabiq səhiyyə naziri Əli İnsanovun işi üzrə proses yekunlaşdı. Qərar verilən anadək işi izləyənlərin böyük əksəriyyət 2005-ci ildə həbs olunan sabiq nazirin azad ediləcəyini düşünürdü. Belə düşünməyə əsas verən isə işə Avropa Məhkəməsinin yenidən baxılmasına qərar verməsi idi.

Bu məhkəmə instansiyası Ə.İnsanovun ədalətsiz məhkəmə hökm və qərarları ilə həbsə alınmasını tanımış, işə yenidən və ədalətlə baxılmasına qərar vermişdi. İşə baxıldı və Ə.İnsanovun 11 illik həbs cəzası qüvvədə qaldı. Bu gün sabiq nazirin həbsindən 9 il 9 ay ötür. Bu cəzanın başa çatmasına isə 1 il 3 ay qalıb. Onun barəsində verilən qərar Azərbaycanda Avropa Məhkəməsi qərarlarının icrasının hansı səviyyədə olmasını göstərir.
Yaranmış vəziyyətlə bağlı Hüquq Maarifçiliyi Cəmiyyətinin prezidenti, tanınmış hüquqşünas İntiqam Əliyevin fikirlərini öyrəndik.

İ.Əliyev dedi ki, ölkəmizin 2000-ci ildə ratifikasiya etdiyi Avropa Konvensiyanın 46-cı maddəsinə görə, üzv dövlətlər “Məhkəmənin onların tərəf olduqları işlər üzrə qəti qərarlarını icra etmək” öhdəliyini daşıyırlar: “Amma bu başdan onu qeyd edim ki, Avropa Məhkəməsinin nə ədliyyə polisi var, nə də top-tüfəngi. Məhkəmənin qərarının icra edilməyəcəyi təqdirdə təqsirkar dövlətə qarşı hansı məcburetmə tədbirlərinin, sanksiyaların tətbiq ediləcəyi barədə Avropa Şurasının sənədlərində demək olar ki, heç nə deyilmir. Avropa Şurasının Nazirlər Komitəsi Avropa Məhkəməsinin qərarları ilə bağlı dövlətdaxili səviyyədə işlərə yenidən baxılmasına və iş üzrə icraatın təzələnməsinə dair üzv dövlətlərə 2000-ci ildə tövsiyələr qəbul edib. Həmin sənədə uyğun olaraq getdikcə daha çox dövlətlər Strasburq Məhkəməsinin qərarı əsasında milli səviyyədə işlərə yenidən baxılması və iş üzrə icraatın təzələnməsi imkanını müəyyən edən xüsusi qanunvericilik aktları qəbul edirlər.

Vəkilin sözlərinə görə, Azərbaycan hökuməti də həmin tövsiyələrə uyğun olaraq Azərbaycan 2004-cü ilin iyununda mülki və cinayət prosessual və digər qanunvericilik aktlarına müvafiq dəyişikliklər edib: “Belə ki, Mülki Prosessual Məcəlləyə (431-1-ci maddə) və Cinayət Prosessual Məcəlləsinə (455-ci maddəsi) əsasən, qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə aktlarına hüquq və azadlıqların pozulması ilə bağlı yeni hallar üzrə yenidən baxıla bilər. Bu əsaslardan biri də Avropa Məhkəməsinin ölkə məhkəmələri tərəfindən işlərə baxılarkən Konvensiyanın müddəalarını pozduğunu müəyyən etdiyi hallardır. Azərbaycan bu öhdəliyi real olaraq icra etməmək üçün ”min oyundan" çıxır. Azərbaycan faktiki olaraq Strasburq Məhkəməsinin qurban kimi tanıdığı şəxslərə kompensasiya verməklə işini bitmiş sayır. Həmin qərarların icrasından doğan digər öhdəliklərini - gələcəkdə bu cür pozuntuların baş verməsinin qarşısını alan qanunvericilikdə, onun tətbiqi praktikasında institusional dəyişikliklərlə bağlı hissədə icra etməkdən kateqorik imtina edir.
Əminlik üçün yerli və beynəlxalq təşkilatların hesabatlarına nəzər salnmaq yetərlidir".
“Bəs, ədalətsiz məhkəmə hökmləri, qərarları verən hakimlərə qarşı sanksiyaların tətbiqi nə dərəcədə realdır”sualına vəkil belə cavab verdi:

“Bu gün Avropa Məhkəməsinin qərarlarında vətəndaşların ədalətli məhkəmə araşdırması hüququnu pozan hakimlərin adları çəkilir ki, onlar Məhkəmə-Hüquq Şurasının üzvləridir və vətəndaşın haqqını pozduğuna görə hakimlərin intizam məsuliyyətinə cəlb olunması barədə qərarlar qəbul edirlər. Həmin hakimlərin arasında Hakimlərin Seçki Komitəsinin üzvləri var ki, imtahanlarda hakimliyə namizədlərə Avropa Məhkəməsinin işgəncələr, birləşmək, ədalətli məhkəmə araşdırması və s. hüquq və azadlıqları ilə bağlı suallar verirlər. O dövrdə Ali Məhkəmənin sədri olan, ”demokratiyanı beşiyində boğmaq lazımdır" deyən, bu gün isə Konstitusiya Məhkəməsində əyləşib ümumi yurisdiksiyalı məhkəmələrin qərarlarının Konstitusiyaya və Avropa Konvensiyasına uyğunluğunu yoxlayan Südabə Həsənova da onların arasındadır.


Bu özbaşınalıqları edən dövlət qurumuna-Ədliyyə Nazirliyinə rəhbərlik edən şəxs həm də hakim korpusunu formalaşdıran, hakimləri cəzalandıran, onları vəzifədə irəli çəkən Məhkəmə-Hüquq Şurasının rəhbəridir..."



İ.Əliyevin sözlərinə görə, Əli İnsanovla bağlı məhkəmə qərarı gözlənilən idi: “Digər siyasi işlərdə olduğu kimi, hakimiyyətin Avropa Məhkəməsinin qərarını icra etməyəcəyi gözlənilirdi. İlham Əliyev dəfələrlə çıxışlarında bəyan edib ki, beynəlxalq təşkilatların təzyiqləri Azərbaycana qarşı keçərli deyil. Azərbaycan hakimiyyəti Avropa Birliyinin, digər beynəlxalq təşkilatların İlqar Məmmədovu, Tofiq Yaqublunu və digər siyasi məhbusların dərhal azadlığa buraxılması barədə qətnaməsini ölkədə iğtişaş yaratmaq istəyən qüvvələrə dəstək kimi qiymətləndirdiyi kimi Avropa Məhkəməsinin qərarlarını Azərbaycan siyasi təzyiq vasitəsi sayır, bundan qıcıqlanır. Çünki öyrəşiblər ki, məhkəmələrə göstəriş yuxarıdan verilsin. Əli İnsanovla bağlı məhkəmədə baş verənlər də həmin o siyasətin tərkib hissəsidir. Hakimiyyət Əli İnsanovu Avropa Məhkəməsinin qərarı əsasında yox, əfv ərizəsi alıb buraxmaq istəyir.

Həm ”dikbaş" sabiq səhiyyə nazirini sındırmaq istəyir, həm topluma təkrar-təkrar mesaj verir ki, mən Avropa Şurasını, onun Nazirlər Komitəsini və ya sizlərin güvəndiyiniz Avropa Məhkəməsinin qərarlarına tabe deyiləm. Bu işlə bağlı məhkəmə zalında baş verən özbaşınalıqlar, əslində, həmin qurumlara, topluma, sabiq səhiyyə nazirinin özünə mesaj idi. Amma Əli İnsanov da möhkəm dayanıb. Hər iki tərəf üçün asan olmayacaq. Azərbaycan hakimiyyəti Rusiya hökuməti kimi Avropa Məhkəməsinin qərarlarını icra etməkdən imtina edən ölkələrə aid edilir və onunla bağlı müzakirələr son dövrlərdə daha intensivləşib.

Yeri gəlmişkən, bu yaxınlarda Avropa Şurası Nazirlər Komitəsində ifadə azadlığı və 2005-ci ilin parlament seçkiləri ilə bağlı Avropa Məhkəməsinin qərarlarının icrası durumu ilə bağlı məsələ müzakirə olunacaq".

E.MƏMMƏDƏLİYEV