Seçkidə iştirak vətəndaş iradəsinin azad ifadəsidir. Dünyanın ən avtoritar
ölkələrində belə vətəndaş iradəsi məhz seçki qutusunun qarşısında zora
məruz qalmır. Proses yalnız qutuya qədər baş verir. Azərbaycanda da belədir

2014-cü il də Azərbaycanda seçki ilidir. İlin sonuna yaxın ölkə vətəndaşı yerli özünüidarəetmə orqanlarını – bələdiyyələrini seçməlidir. Günümüzdən nəzər saldıqda seçki günü ilə vətəndaş arasındakı zaman təxminən altı ay civarındadır. Dünyanın demokratik ölkələrində siyasi kəsim məhz bu zamandan etibarən vətəndaşla kontaktlar yaradılması istiqamətində işləmlərə başlayır. Bu tip ölkələrdə vətəndaş məhz özünə xidmət edəcək şəxslərin üzərində seçim edir. Çünki yalnız bələdiyyələr seçilənlə seçən arasındakı gündəlik kontakt deməkdir. Azərbaycanda isə fərqlidir. Bu məmləkətdə seçicinin maraqlanmadığı bir çox nüanslardan biri də seçkidir. Çünki seçici seçkini öz taleyi hesab etmir. Avropada formalaşdırılan bələdiyyələrin idarə edilməsinin əsas prinsipləri demokratiya və özünütəyinetmə ideyaları ilə sıx bağlıdır.
Bələdiyyələr Almaniyada yerli səviyyədə demokratik dövlət quruluşunun atributu sayılır. Ümumiyyətlə, Avropada bələdiyyələr dövlətin idarəetmə mexanizmi ilə inteqrasiya olunub. Belçikada bələdiyyələr inzibati idarəetmənin ilkin mərhələsi hesab olunur. Səsvermədə yerli əhali ilə yanaşı, uzun müddət bələdiyyənin inzibati ərazisində yaşayanlar da maneəsiz şəkildə iştirak edə bilərlər. Fransada nazir və deputatların böyük əksəriyyəti siyasi fəaliyyətə yerli orqanlardan başlayıblar. Avropada yerli icma tərəfindən icra oluna biləcək bütün məsələlərin həlli bələdiyyələrin üzərinə düşür. Çünki bələdiyyələr dövlət quruluşunun əsasını təşkil edirlər. İsveçrə qanunvericiliyinə əsasən isə hər bir şəxs ölkə vətəndaşlığını qəbul etməmişdən əvvəl icma vətəndaşlığını qəbul etməlidir. Qanunvericilikdə nəzərdə tutulan bu məqam icmanın hansı statusa malik olduğundan xəbər verir. Böyük Britaniyada yerli özünüidarəetmə sistemi əsasən vergi yığımı, şəhər və kənd torpaqlarının idarə olunması, müəssisələr, mənzil tikintisi, yerli yollar, dayanacaqlar, reklam və səhiyyə məsələlərinin həlli ilə məşğul olurlar. Bununla yanaşı qanunvericilikdə sosial təminat, tullantıların təkrar emalı və əhaliyə dəfn xidmətlərinin göstərilməsi də məhz bu qurumlara həvalə edilib. Torpaqların bölünməsi, mədənlər, turizm xidmətləri, piyada keçidləri, avtobus dayanacaqları, istirahət yerlərinin idarə olunması məhəllə və icmaların səlahiyyətləri çərçivəsindədir. Britaniya qanunvericiliyindəki şəffaflıq hər bir seçiciyə bu qurumlardan istənilən informasiyanı almağa imkan verir. Şuraların iclaslarında seçicilərlə bərabər mətbuat nümayəndələri də iştirak edirlər. Bəs yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi Azərbaycandakı fərqlər nədən ibarətdir? Azərbaycanda bu sahədə insanlar əsasən rüşvət verə biləcəklərini seçirlər. Daha doğrusu, seçilməsinə sadəcə göz yumurlar. Yerli hakimiyyət əhalinin seçkiyə yanaşma tərzini əla bildiyi üçün bu prinsipi pozacaq ən kiçik müdaxilədə belə bulunmur. Müdaxilə vətəndaşa xidməti prioritet olaraq qəbul edən şəxsin qeydiyyata alınmasında olur.
Nə qədər ağır olsa da deməliyik – Azərbaycan seçicisi imzasından imtina edəcək qədər kiçilib, cılızlaşıb. Ortaya iradə qoyanlara məlum və məşhur üçlük – yerli icra nümayəndəsi, sahə müvəkkili, bələdiyyə sədri tərəfindən primitiv təzyiqlərin olunması faktları var və mümkündür. Amma bu məsələnin yolu sözdən o tərəfə sadəcə bağlıdır. Xofu, illüziyaları yaradan yenə də iradəsiz seçicinin özüdür. Hakimiyyət bilərəkdən bu sistemin – bələdiyyələrin yarıtmaz, yaramaz obrazını yaradıb. Azərbaycan seçicisi üçün bələdiyyə sadəcə torpaq satan qurum anlamındadır. Əslində isə Azərbaycanda bələdiyyələrlə bağlı qəbul edilən qanunlar demokratik ölkələrin bu yönümlü qanunlarından kiçik istisnalarla fərqlənir. Mahiyyət isə eynidir. Xalqa xidmət. Bələdiyyələrin hüquqi statusu ilə bağlı əsas müddəalar Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında öz əksini tapıb. Konstitusiya ilə yanaşı yerli özünüidarəni birbaşa tənzimləyən “Bələdiyyələrin statusu haqqında”, “Bələdiyyə qulluğu haqqında”, “Bələdiyyə torpaqlarının idarə edilməsi haqqında” və digər qanunları da göstərmək olar. 2001-ci ilin dekabr ayının 25-də
Avropada yerli özünüidarəyə dair mühüm hüquqi sənəd olan “Yerli özünüidarə haqqında” Avropa Xartiyası Azərbaycan Respublikası tərəfindən ratifikasiya edilmişdir. Yerli özünüidarədə real və mükəmməl büdcənin mövcudluğu bələdiyyələrin iqtisadi müstəqilliyini artıraraq, təsərrüfat fəaliyyətini aktivləşdirir və müvafiq inzibati ərazi daxilində iqtisadi potensialı gücləndirməyə, maliyyə resurslarını müəyyənləşdirərək səmərəli istifadəsini və infrastruktur sahələrin inkişafını təmin etməyə imkan verir. Son nəticədə isə bələdiyyə ərazisində yaşayan əhalinin sosial-mədəni tələbatının hərtərəfli təminatına böyük imkanlar açılmalıdır. Amma hakimiyyət yazdıqlarını və qəbul etdiklərini icra etməkdə qətiyyən maraqlı deyil. Çünki Azərbaycan cəmiyyəti azad vətəndaş qıtlığı böhranını yaşayır.
Hacıbakir HƏSƏNBƏYLİ