Azərbaycan Türkiyənin əlverişli dəstəyini itirə bilər. Bu haqda Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq təşkilatının üzvü olan ölkələrin xarici işlər nazirlərinin sammitində iştirak etmək üçün Yerevana gedən Türkiyənin Xarici İşlər naziri Ahmet Davutoğlunun səfərinin nəticələrini təhlil edən rusiyalı politoloq Stanislav Tarasov yazır.

İA “REX” saytında dərc olunan məqalədə deyildiyi kimi, Ahmet Davutoğlunun Yerevana səfərini əhəmiyyətli hadisələrdən hesab etmək olar. “Bu sammit istənilən başqa ölkədə keçirildiyi təqdirdə, Türkiyə bu təşkilatın üzvü kimi mütləq iştirak etməli idi. Ancaq Azərbaycanın təzyiqi ilə 2009-cu il oktyabr ayında imzalanmış, Türkiyə ilə Ermənistan əlaqələrinin normallaşdırılması və sərhədlərin açılması nəzərdə tutulan Sürix protokollarından imtinasından sonra türk siyasətçiləri Yeravandan yan keçirdilər. Bakı bu sənədlərdən çıxmayan Qarabağ məsələsini nizama qoyan protokolların bağlanmasında israrlıdır”, - məqalədə deyilir.

Müəllif xatırladır ki, Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq təşkilatının sammitinə Azərbaycanın Xarici İşlər naziri Elmar Məmmədyarov da çağırılmışdı. Ancaq o, iclasda sədrliyin onun ölkəsinə keçməsi səbəbi ilə Yerevana getməkdən imtina etdi. Onun əvəzinə Yerevana Azərbaycanın Xarici İşlər Nazirliyinin iqtisadi şöbə müdiri Şövqi Mehdizadə getdi.

“Bu da Davutoğlunu təyin olunmuş aparıcı rola çıxardı. Eyni zamanda Türkiyənin Xarici İşlər Nazirinin Ermənistanda söylədiyi məsləhətlər Məmmədyarovun iştirakı şəraitində səsləndirilsəydi, bu böyük siyasi sensasiya olardı”, - müəllif qeyd edir.

S.Tarasovun yazdığı kimi, belə bir hiss yaranır ki, ya Ankara Yerevanda səfər gününün danışıqları barədə Bakı ilə razılığa gəlməyib, ya da Azərbaycan tərəfini qane etməyən 1915-ci il soyqırımının qiymətləndirilməsi haqda bəyənatı barədə əvvəlcədən xəbərdarlıq edib.

Qara Dəniz Əməkdaşlıq təşkilatının sammiti ərəfəsində Yerevanda, Türkiyənin kütləvi informasiya vasitələrində Türkiyənin 2014-cü il üçün yeni strateji proqramı açıq şəkildə müzakirə olunurdu. Bu proqramın məqsədi əsas beş xarici siyasi “uğursuzluğa düçar olunmuş” kimi qiymətləndirilən məsələlərin müsbət həllini tapmaqdır. Türkiyənin Akşam qəzeti birinci yerdə Ermənistanla münasibətlərin normallaşdırılması məsələsi durduğunu vurğulayırdı, sonra Kiprlə əlaqələrin qaydaya salınması, İraqla dialoqların bərpası, İsraillə böhran münasibətlərdən çıxış və Suriyada seçkilər gəlir.

“ Bu baxımdan prinsipial xarakter daşıyan daha bir faktı qeyd etmək lazımdır. Ermənistan AB ilə ittifaq müqaviləsini imzalamaqla bağlı razılığını Türkiyənin sərhədləri açmağı ilə şərtləndirmişdi. Bu iqtiqamətdə Qərb bir-neçə yerdən Ankaraya təzyiq edirdi”, - Tarasov qeyd edir.

Azərbaycan Türkiyənin Dəstəyini İtirə BilərMəqalədə deyildiyi kimi, Vaşinqton Ankaraya onunla təzyiq göstərirdi ki, Türkiyə Ermənistanla sərhədləri açmasa, o, Konqresi 1915-ci il soyqırımının yaxınlaşan yüz illiyi ilə əlaqədar müvafiq addımlar atmaqdan saxlaya bilməyəcək. Tarasov yazır ki, Ermənistanın Gömrük İttifaqına qoşulmaq qərarını elan edənə kimi Türkiyənin belə bir addım atacağı təqdirdə regionda vəziyyətin necə olacağını demək çətindir. Həm də onu qeyd edir ki, müəyyən kombinasiya mövcud idi və Davutoğlu bunu Yerevandakı mətbuat konfransında təsdiq etdi.

Müəllif xatırladır ki, Davutoğlunun Yerevana səfəri ərəfəsində türk KİV-lərində onun Qarabağ münaqişəsinin və Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin həlli yolunda təşəbbüsü əlinə alaraq çıxış etmək niyyəti barədə məlumat çıxmışdı. Söhbət Ermənistana Azərbaycanın iki rayonunu qaytarmaq təklifindən gedirdi. Bundan sonra, ya da eyni vaxtda Türkiyə onunla sərhədlərini açacaqdı. Bu hadisə ilə bağlı Davutoğlu maraqlı bəyanat verdi: “Türkiyə Ermənistana Azərbaycanın iki rayonunu geri qaytarmaq tələbini irəli sürməyib. Yuxarıda qeyd olunmuş məsələ ilə bağlı bütün xəbərlər jurnalistlərin uydurmasıdır. Bütün informasiya bu istiqamətdə keçmiş planlara əsaslanır”.

“ Belə çıxır ki, planlar olub, amma o, Azərbaycan tərəfi ilə müzakirə olubmu, məlum deyil. Müzakirə olunubsa, onda görünür, Bakı müəyyən mərhələdə, Qarabağ münaqişəsinin həlli məsələsində “kəsilmiş ssenari” ilə razılaşıb. Yox əgər müzakirə olunmayıbsa, onda bu istiqamətdə Türkiyənin böyük siyasi blefindən danışmaq olar”, - məqalədə deyilir.

Tarasov qeyd edir ki, indi Türkiyə başqa vəziyyətdədir – Ermənistan Gömrük İttifaqına qoşulur və Ankara atdığı addımları Bakı ilə deyil, Vaşinqtonla razılaşdıraraq yeni ssenarini həyata keçirir. Təsadüfi deyil ki, Davutoğlu Yerevana səfəri ərəfəsində ABŞ-ın dövlət katibi Con Kerri ilə telefon bağlantısı qurub. Və ardınca sensasiya baş verib. Yerevanda Türkiyənin Xarici İşlər naziri Davutoğlu deyib: “1915-ci ildə ermənilərin deportasiyası humanist addım olmayıb və Türkiyə heç vaxt bu siyasəti dəstəkləməyib”. Əlavə edib: “Əminəm ki, deportasiya tamamilə səhv və humanist tədbir olmayıb”.

“Burdan vacib nəticələr çıxır: yeni türk mövqeyi Azərbaycanınkından kökündən fərqlənir. Türkiyə 1915-ci ildə baş verən faciəvi hadisələri fakt kimi qəbul edir, düzdür, onları “soyqırım” yox, “deportasiya” adlandırır”, - Tarasov yazır.

Müəllif qeyd edir ki, Ankara diasporası açıqca erməniləri iki yerə ayırmaq istəyir. “Keçmişdə erməni diasporası ilə danışıqlar təhdid və ya kəşfiyyat addımı kimi qəbul olunurdu. Diplomatlar danışıqlar yazılarsa, nə edəcəkləri haqda düşünürdülər. Ancaq indi bu onların vəzifə borclarıdır. Müəyyən vaxtdan bəri xaricə səfərlərimdə, əgər həmin ölkədə erməni icmaları varsa, onların nümayəndələri ilə görüşürəm”, - Davutoğlu dedi.

S.Tarasov hesab edir ki, Sürix sənədləri ermənilərin soyqırımı problemini “böyük siyasət”dən tarix sferasına gətirib çıxardı. “Ankara bu sənədlərin ratifikasiyasına getsə, Yerevanla diplomatik əlaqələri bərpa eləsə və sərhədləri açsa, belə, erməni diasporasını Yerevandan ayıracaq və onunla müstəqil danışıqlara gedəcək. Diasporanın Ankaradan nə kimi kompensasiya tələb edəcəyini isə yalnız təxmin etmək olar. Eyni zamanda Ankaranın kürd amilini nəzərə alaraq daxili geosiyasi sxem quracağını da istisna etmək olmaz”, - müəllif belə düşünür.

Azərbaycan Türkiyənin Dəstəyini İtirə BilərMəqəladə də deyildiyi kimi, bu o deməkdir ki, Türkiyə Qarabağ “oyun”undan çıxır və Azərbaycanla əlaqələrini yeni qaydada formalaşdıracaq. Türkiyənin Zaman qəzeti Ankaranın xarici siyasətindəki yenilikləri belə izah edir: “Türkiyə onun üzvlüyünü istəməyən, böyüyən Avropa, güclü Rusiya və öz mövqelərini möhkəmləndirən İranın məngənəsi arasında qalıb. Və siyasi-diplomatik resurslarının əsassız xərclərindən qurtulmaq üçün strategiyasında etibarlı istiqamət seçməli, əsas prioritetlərini ayırmalıdır”.

“Odur ki, Azərbaycan Zaqafqaziyada Türkiyənin dəstəyini itirə bilər. Bununla yanaşı o adəti üzrə Bakının ünvanına tərif xarakterli şüarlar səsləndirməyə davam edəcək. Ancaq bir var söz, bir də var əməl”, - müəllif yekunlaşdırır.

Məlumdur ki, 1915-ci il Osmanlı imperiyasında ermənilərin soyqırım (Armenian Genocide) faktı bir çox ölkələr tərəfindən qəbul olunub. Birinci bunu 1965-ci ildə Uruqvay edib. Uruqvaydan nümunə götürənlər: Rusiya (1995-ci il), Fransa (2001-ci il), İtaliya (2000-ci il), Almaniya (2005-ci il), Hollandiya (2004-cü il), Belçika (1998-ci il), Polşa (2005-ci il), Litva (2005-ci il), Slovakiya (2004-cü il), İsveç (2010-cu il), İsveçrə (2003-cü il), Yunanıstan (1996-cı il), Kipr (1982-ci il), Livan (1997-ci il), Kanada (1996-cı il), Venesuela (2005-ci il), Argentina (1993-cü il), Çili (2007-ci il), Vatikan (2000-ci il). Erməni soyqırımı həmçinin Avropa parlamenti və Ümumdünya Kilsə Məclisi tərəfindən də qəbul edilib. ABŞ-ın 50 ştatından 42-i rəsmi olaraq erməni soyqırımını qəbul edib və pisləyib, həmçinin 24 apreli Ermənistan xalqının soyqırım qurbanlarının xatirəsini anma günü kimi elan edib. Bir neçə Avropa ölkələrinin parlamentləri tərəfindən erməni soyqırımının inkarına görə cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutulan qanun qəbul edilib. Amma Türkiyə əvvəlki kimi Osmanlı imperiyasında Birinci Dünya müharibəsində ermənilərin kütləvi qırğınını inkar edir ( Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində Osmanlı imperiyasında 2 milyon erməni yaşayırmış, təqribən 1,5 milyon erməni 1915-1923-cü illərdə məhv edilib, sağ qalan yarım milyon erməni isə bütün dünyaya səpələnib).