Ərəstun Oruclu:
“Hakimiyyətin son aylar tutduğu mövqe ABŞ
və Avropa ilə münasibətləri korlamaq xəttidir”

Sullara “Şərq-Qərb” Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru, politoloq Ərəstun Oruclu cavab verib. Oruclu əsasən Ukraynada baş verən inqilabi proseslər haqda danışıb, bu prosesin digər MDB ölkələrinə təsiri haqda fikirlərini bölüşüb, eləcə də Azərbaycan hakimiyyətinin Brüssel, Vaşintqon və Moskva arasında manevr imkanlarına toxunaraq meyl etdiyi əsas güc mərkəzi barədə qənaətlərini bölüşüb.

- Ərəstun bəy, Ukraynada baş verən proseslər tədricən aydınlaşır. Bu ölkə ilə bağlı ən müxtəlif versiyalar irəli sürürdülər.Hadisələrin üzərindən bir neçə gün keçib. Sizcə, Ukraynada gedən proseslər hansı baxımdan əhəmiyyətlidir?
- Ümumiyyətlə istənilən proseslər haqda dərhal şərh verən zaman çox vaxt mütəxəssislər həmin hadisələrin təsiri altında olur, bir qədər emossional duruma düşür. Mənə elə gəlir ki, indi-indi Ukraynada gedən proseslərlə bağlı nisbətən soyuqqanlı şərhlər başlayır. Konkret olaraq sualın əsas hissəsinə gəldikdə deyim ki, Ukraynada baş verənlər bir neçə aspekt üzrə çox əhəmiyyətli proseslərdir. Birinci aspekt budur ki, xalqın gücünün ictimai-siyasi proseslərdə həlledici faktor olması sübut olundu, bir daha göründü ki, mübarizə əzmi olan, bu istiqamətdə israr nümayiş etdirən, qarşısına konkret hədəf və məqsəd qoyan xalq təşkilatlana və bu prosesi məntiqi sonluğa çatdıra bilər. Proseslərin birinci əhəmiyəti bundan ibarətdir.
İkinci əhəmiyyət odur ki, istənilən mübarizə və belə qələbə siyasətçilərə ciddi mesajdır. O mənada ki, heç kəs hakimiyyətə gəldikdən sonra iqtidarı əlində cəmləşdirmək, ölkənin resurslarını tam nəzarətə götürmək, xalqın rəyini tam nəzərə almamağı və s kimi istəklərdən imtina etməlidir. Əks təqdirdə həmin siyasətçi gec-tez öz xalqının təpkisi ilə üzləşməli olacaq.
Üçüncü əhəmiyyətli məqam kimi qeyd edim ki, postsovet məkanında Gürcüstan və baltikyanı ölkələr istisna olmaqla digər müstəqil dövlətlərdə xalq siyasi mübarizədən kənarda saxlanılıb. Yəni MDB-nin əksər ölkələrində xalq sanki heç tərəf də deyil. Bu baxımdan Ukrayna inqilabi bu modelin tamamilə darmadağın edilməsidir. Bu artıq yeni nümunədir. Biz diqqətlə baxsaq görərik ki, postsovet məkanında sonuncu dəfə inqilab məhz Ukraynada olub. Son on ildə bir çoxları inqilabların baş verə biləcəyini tamamilə yaddan çıxarmışdılar, bunu real hesab etmirdilər. Ukrayna prezidenti Yanukoviç və onun komandası da Ukraynada inqilabın baş verə biləcəyini heç zaman ağlına gətirmirdi. Amma problemli cəmiyyətlərdə bu prosesin hər an baş verə biləcəyi ortaya qoyuldu.
Nəhayət bunun geosiyasi əhəmiyyəti də var. Amerikada Demokratlar Partiyası hakimiyyətə gəldikdən sonra uzun illər idi ki, həm ABŞ, həm də Avropa Birliyi Rusiya ilə tərəfdaşlıq siyasəti həyata keçirməyə cəhd edirdilər. Amma ötən ildən başlayaraq Rusiyanın bir qədər iddialarla çıxış etməsi vəziyyəti kəskinləşdirdi.
- Siz hansı iddiaları nəzərdə tutursunuz?
- Fikrimcə, rəsmi Moskvanın Gömrük İttifaqı və Avrasiya Birliyi ideyasını irəli sürməsi və az sonra bu ideyanı reallaşdırmaq istiqamətində ciddi addımları ABŞ və Avropa Birliyinin Moskvaya yönəlik siyasətinin kəskin dəyişməsinə səbəb oldu. Beləliklə geosiyasi mübarizə yenidən ikiqütblü müstəviyə keçmiş oldu. Əlbəttə, bu proses Ukraynadan başlamadı. Ərəb baharı baş verən zaman Moskvanın tutduğu mövqe ortada idi. Daha sonra Suriya məsələsində tərəflərin vəziyyətə fərqli baxışları ortaya çıxdı. Demək olar ki, Suriya məsələsində rəsmi Moskva açıq şəkildə dişlərini göstərdi. Buna qədər demokratik dünyanın güc mərkəzləri Rusiya ilə əməkdaşlıq etmək yolu ilə bu ölkəni modern dövlətə çevrilməsinə, sağlam iqtisadiyyat, azad cəmiyyət və hüquqi dövlət qurulmasına çalışırdı. Lakin Rusiyanın siyasi hakimiyyətinin daxili və xarici siyasətdə atdığı addımlar göstərdi ki, bu ölkənin dövlət siyasətinin əsas prioritetləri imperiyanı bərpa etmək, bunu reallaşdırmaqdır. Yəni ölkədə azad cəmiyyətin qurulması, iqtisadiyyatın liberallaşdırılması, hüquqi dövlətin qurulması deyil, ordunun modernləşdirilməsi haqqında düşünür. Məsələn, Rusiya ordunun modernləşdirilməsi haqda xüsusi dövlət proqramı qəbul edib. Bu proqrama əsasən, 2020-ci ilə qədər ildə 70 milyard dollardan çox maliyyə bu proqrama xərclənməlidir. Silahın hansı məqsədlə modernləşdirildiyi, ordunun hansı məqsədlə gücləndirildiyi son dərəcə bəllidir. Yəni burada tapmaca tapmağa əsla ehtiyac yoxdur. Bu geosiyasi reallıq Qərbin Ukrayna inqilabında bir tərəf kimi meydana çıxmağa məcbur etdi. Biz gördük ki, ruspərəst mövqedə olan prezident Yanukoviç insanlara qarşı silah işlətsə belə hakimiyyətini qoruya bilmədi. Geosiyasi baxımdan da Rusiya Ukraynada məğlub oldu. Nəzərə alsaq ki, Ukrayna Rusiya üçün olduqca əhəmiyyətlidir və Kiyevdə baş verənlər Moskva üçün zəruru hal daşıyır. Şübhəsiz ki, bütün bunları da baş verənlərin əhəmiyyəti kimi qeyd etmək olar.
- Ukrayna hadisələrində götürüləcək dərslər varmı, kimlər və nəyə görə dərs götürməlidir?
- Siz olduqca ciddi məsələyə toxundunuz. Ukrayna hadisələrindən ilk əvvəl Ukrayna tipli və bəzi hallarda ondan da sərt rejimlər olan bütün postsovet ölkələri dərs çıxarmalıdırlar. Burada xüsusilə qeyd edim ki, söhbət bu ölkələrdə mövcud olan iqtidarlarla yanaşı həm də müxalifət qüvvələrindən gedir.
- Siz konkret olaraq nəyi nəzərdə tutursunuz?
- Tutalım ki, Ukraynada üç ay davam edən aramsız mübarizə sonda inqilabla başa çatdı, xalq şəhidlər versə də, demokratiyaya sadiqliyini nümayiş etdirdi. Amma burada durub qəzet səhifələrində “Ukraynadan sonra növbədə bizik” bəyanatları ilə çıxış etmək fikrimcə, ölkənin gələcəyi baxımından tarixi məsuliyyəti boynundan atmaqdır, əhalidə çaşqınlıq və yanlış təsəvvürlər yaratmaqdır. Hesab edirəm ki, bunun da heç bir səmərəsi yoxdur. Əksinə, bu ölkədə siyasi sistemin inkişafına, demokratik ənənələrin formalaşmasına ciddi maneə yaradır. Ən azından belə yanaşmalar insanları ruhdan salır.
- MDB dövlətlərində uzun illərdir ki, diktatura qurmaq istəyən və buna müəyyən qədər nail olan rejimlər hansı dərsləri götürməlidirlər?
- Hakimiyyətlərə gəldikdə deyim ki, onlar böyük-böyük iddialarından imtina etməlidirlər. Anlamalıdır ki, xalqla əvvəlki kimi davranmalı deyillər və bu indi mümkün də deyil. Çünki xalqla onun istəmədiyi şəkildə davranmağın fəsadları ola bilər. Bu fəsadları Ukrayna timsalında müşahidə etdik. Fikrimcə, sərt rejimlər bir qədər idarəçilik sistemlərini, iqtisadi modellərini təkmilləşdirməlidirlər.
- Bəs bu sərt rejimlər dərslər götürüb daxili siyasətlərində dəyişikliklər edəcəklərmi?
- Mən hesab edirəm ki, dərs götürülməyəcək. Çünki atılan ilkin addımlar da göstərir ki, Yanukoviç rejiminin taleyindən ciddi nəticələr götürüb öz siyasətlərində dəyişiklik etməli olan rejimlər bunun əksinə addım atırlar. Onlar cəmiyyətə siyasi təzyiqi artırır, siyasi rəqiblərini, vətəndaş cəmiyyəti üzvlərini sıxışdırırlar, azad mətbuatı məhdudlaşdırmaq yolunda davam edirlər. Bununla da, cəmiyyət-hakimiyyət münasibətlərində böhranı dərinləşdirirlər. Mən deyərdim ki, onlar faktiki olaraq Yanukoviçin getdiyi bu yolu bir qədər də sürətləndirirlər.
- İddia edilir ki, Rusiya Ukrayna ilə müqayisədə Azərbaycandan daha güclüdür. Arqument kimi Rusiyada milyonlarla azərbaycanlı miqrantların işləməsini, azərbaycanlı milyarderlərin məhz Putinin ətrafında toplaşmasını, hakimiyyət nümayəndələri arasında sıx bağlılığın olmasını göstərirlər. Sizcə, bu nə dərəcədə real qiymətləndirmədir?
- Mən müəyyən mənada bu qiymətləndirmə ilə razıyam. Ona görə ki, sözün həqiqi mənasında Rusiyanın Azərbaycana təsiri az deyil. Bunu unutmamalıyıq. Ukrayna daha güclü ölkədir. Üstəlik Ukraynada anti Rusiya millətçi əhval-ruhiyyəsi var. Bu əhval-ruhiyə hələ SSRİ zamanı mövcud olub. Azərbaycanda isə açıq anti Rusiya mövqeyi heç cəmiyyətin özündə də yoxdur. Qarabağ problemi və onun Rusiya tərəfindən yaradılması, torpaqlarımızın işğal edən Ermənistanın Moskva tərəfindən dəstəklənməsinə, tarixi Azərbaycan ərazilərində Ermənistan adlı dövlətin yaradılmasına baxmayaraq bizim cəmiyyətdə Rusiya imperializminə qarşı dayanıqlı mövqeyi olan, barışmaz kəsim demək olar ki, yoxdur. Yəni bu vəziyyəti Ukrayna ilə müqayisə etmək belə mümkün deyil.
İkinci tərəfdən, Azərbaycanda olan hakim siyasi elita Ukrayna ilə müqayisədə Rusiyaya daha yaxındır. Mənim buna şübhəm belə yoxdur. Yanukoviç hökuməti daha çox çalışırdı ki, Qərblə Rusiya arasında manevr etsin. Azərbaycan hakimiyyətinin son aylar tutduğu mövqedə isə ancaq bir çalar görürük. Bu, məqsədli şəkildə ABŞ və Avropa ilə münasibətləri korlamaq xəttidir.
- Bu nədə hiss edilir?
-Deyək ki, saxta “casus” qalmaqalı yaratmaq, ABŞ-ın ölkəmizdəki səfirini ittiham etmək və digər addımları nəzərdə tuturam. Təbii ki, bunu hakimiyyətin daxilində olan ruspərəstlər törədirlər. Hesab edirəm ki, bu sistemli fəaliyyətdir. Digər tərəfdən, Ukrayna müxalifətinin daxilində Rusiyanın dayaqları bir o qədər də yoxdur. Faktiki olaraq Ukrayna müxalifətinin aparıcısı hissəsi qərpərəstdir. Azərbaycan müxalifətindən isə baş açmaq məlum deyil. Ümumiyyətlə bilinmir ki, bu müxalifət hara baxır, kimdən dəstək umur. Bu mənada fikir söyləmək çox çətindir.
Nəhayət Azərbaycan balaca ölkədir, onun Rusiyadan asılı olan Qarabağ problemi var. Azərbaycanın real əhalisinin 30 faizə qədəri Rusiyada əmək miqrantı kimi yaşayır. Bu amil də nəzərə alınmalıdır.
HÜSEYN ABBASOĞLU