“Məqsəd icra hakimiyyətinin təsir gücünün saxlanması və idarəetmənin itrilməməsidir”

Düz 13 iləvvə lAzərbaycanda bələdiyyə orqanları yaradıldı, bu quruma ciddi ümidlər var idi. Hesabedilirdi ki, nəhayət daha çox siyasi hakimiyyətin təsir dairəsində olan və onun tapşırıqlarını yerinə yetirən, siyasi mübarizədə tərəf olan icraorqanlarının səlahiyyətlərinin böyük hissəsi yerli özünü idarə orqanı olan bələdiyyələrə veriləcək. Beləliklə də, bu orqanın oturuşması müstəqil strukturun yaranması və bunun çoxpartiyalı sistemin inkişafına, şəffaflığa, dövlət quruculuğuna və insanların social durumunun inkişafına ciddi təsire dəcək. Ancaq bu gözləntilərin heç biri özünü doğrultmadı. Əvəzində bələdiyyələr ən lazımsız bir quruma çevrildi. Bütün bu məsələlərlə bağlı ölkəmizdə bələdiyyyə institutunda real vəziyyəti ciddi araşdırıb müəyyən nəticələri ortaya qoyan Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqlari İctimai Birliyinin sədri ElçinAbdullayev suallarımıza cavab verib.

- Azərbaycanda ən ciddi problemlərdən biri Bələdiyyələrin fəaliyyətində olan durğunluqdur. Hansı məqsədlə Bələdiyyələrin fəaliyyəti nəzərə çarpmır?
- Sovet quruluşu dağıldıqdan sonraAzərbaycanda yeni stuasi yarandı. Qərbə üz tutmasını bəyan edən Azərbaycan yeni dəyərlərinin öyrənilməsinə və tətbiqi başlamalı idi. Artıq 13 ilə yaxın bir dövr olsa da bizdə yerli özünün idarəetmə institutuları tam formalaşmayıb. Məsələn, qonşu ölkələrin təcrübəsinə baxsaq, xüsəsən qardaş Türkiyənin Bələdiyyə orqanları ölkənin siyasi, iqtisadi, sosial və ictimai həyatında ciddi təsirlərə malikdir və xüsusi rol oynayırlar. Bələdiyyə şəhərin adablaşdırılmasından tutmuş, bütün infrosturkturunyaradılmasında çox ciddi rola malik, hətta hərbi xidmətin təşkilində əsas rol oynayır. Amma bizim ölkədə Bələdiyyələr dövlət qurumun, xüsusən icra hakimiyyətinin bir qolu və ya filialı kimi, bəzən torpaq satan orqan kimi yadda qalıb. Bütün bunlar göstərir ki, Azərbaycanda Bələdiyyələrin yerli özünüidarəetmə orqanı kimi inkişaf üçün xeyli işlər görülməlidir.

- Sizcə bu qurumun inkişafı üçün nələr etmək lazımdır? Qurumun aktivləşməsində nələr çatmır?
- Bilirsiniz ümumiyyətlə demokratik dövlətlərdə bələdiyyələr çox ciddi qurumlardır. Bizim Bələdiyyələr məqsədli şəkildə maliyyə asılılığından asılı bir vəziyyətə çevrilib. Ümumilikdə Azərbaycanda bələdiyyə gəlirlərinin ümumi həcmi dövlət büdcəsinin 0.3 %-dən belə azdır. Halbuki müqayisə üçün bu göstərici Hollandiyada 61.35 %, Polşada 33.4%, ABŞ-da 25.5%, İngiltərədə 28.06%, Türkiyədə 12.97%, Estoniyada 12 %, Ukraynada isə 10.5 % olur. Hesab edirəm ki, bizim üçün Türkiyə, Ukrayna və Estoniya bələdiyyə orqanlarının bu rəqəmi nümunə ola bilər.
İkinci tərəfdən, Bələdiyyə büdcələrinə paylı vergilərin ayrılması Bələdiyyə gəlirlərinin həcminə müsbət təsir göstərə bilir. Xarici ölkələrin məsələn, Almaniya Federativ Respublikasında federal büdcədə toplanan gəlir vergisinin, satış vergisinin bir hissəsi, əmlak və iş yerlərindən alınan vergilərin isə tamamı yerli büdcələrə yönəldilir. ABŞ-da da yerli büdcələrin əsas gəlir mənbələri kimi əmlak və gəlir vergisi önə çıxmaqdadır. Litvada daha çoxdur- 78%-dir. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, sənaye ölkələrində yerli özünüidarə orqanlarının gəlirlərinin 40%-ni, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə isə 50%-ni təşkil edən transfertlər arasında əsas hissə paylı vergilərə məxsusdur.Lakin Azərbaycan hökuməti məqsədli şəkildə bələdiyyələrin ölü qurumlara çevrilməsi üçün məqsədli siyasət aparır. Hesab edirəm ki, bu doğru siyasət deyil.

- Burada əsas məqsəd nədir?
-Yerli əhəmiyyətli məsələləri müstəqil və sərbəst şəkildə həll etmək hüququnu həyata keçirmək imkanı malik olan qurum bu gün maddi imkansızlıq və gəlirlərin azlığından öz mahiyyətini itirib.Burda yerli məmurların da maraqları bu prosesin yetişməsinə gətirib çıxarır. Torpaq satışını əsas gəlir mənbəyinə çevirən yerli icra məmurları istəmir ki, yerli özünüidarəetmə orqanı inkişaf etsin. Demokratik dəyərlərin inkişaf etdiyi ölkədə, icra hakimiyyətinin xeyli səlahiyyətləri məhdudlaşdırlıb, yerli özünüidarəetmə orqana verilib. Lakin icra hakimiyyəti bu məsələdə həssasdır və buna görə bələdiyyələri özlərindən asılı vəziyyətdə saxlayırlar.

- Sizcə, qanunların təkmilləşdirilməsi bu problemi aradan qaldıra bilərmi?
- Bələdiyyələrin statusu haqqında qanuna görə Bələdiyyələrin kifayət qədər hüquqları var. Bələdiyyələr sosial müdafiənin və sosial inkişafın, iqtisadi inkişafın və ekoloji problemlərin həlli üçün müvafiq proqramlar həyata keçirə bilər. Bu proqramlar Yerli sosial müdafiə, sosial və iqtisadı inkişaf, ekoloji və s. proqramlarında məqsəd dövlətin həyata keçirdiyi sosial inkişaf proqramlarında nəzərdə tutulmayan və ya onlara əlavə olaraq yerli əhəmiyyətli sosial, iqtisadi və ekoloji inkişaf məsələlərini həll etməkdən ibarət olmalıdır. Lakin bu gün Bələdiyyələrin fəaliyyətində geniş sistemli tədbirlər planına rast gəlmirik. Qanuna uyğun olaraq Bələdiyyələr təsərrüfat fəaliyyəti ilə və qanunvericiliklə qadağan edilməmiş başqa fəaliyyətlə məşğul olmaq üçün müstəqil hüquqi şəxslər yarada bilər, onların yenidən təşkili və ləğvi məsələlərini həll edə bilərlər. Lakin bu təcrübədə kifayət qədər deyil. Bələdiyyələr maddi imkanları artırılmaq üçün Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq Bələdiyyələr Bələdiyyə lotereyaları buraxa, kreditlər alıb-verə bilər, Bələdiyyə bankları və digər maliyyə-kredit idarələri yarada bilərlər. Ancaq biz hələ də belə ciddi təsisatlara malik olan bir qurumun fəaliyyəti ilə tanış deyilik. Bələdiyyə xüsusi xidmət əldə etmək üçün sifarişçi təsisat kimdə demək olar ki, zəifdir.

- Bələdiyyələrə ictimai nəzarət hansı səviyyədədir?
- Qanunda bir başa Bələdiyyələrin hesabatlığına dair bir neçə ciddi məqamlar var. Yerli rəy sorğuların keçirilməsi və bu sorğuların müzakirəsi və mümkün olan təkliflərin nəzərə alınması həyata keçirilməlidir. Bələdiyyə üzvü 6 ayda bir dəfədən az olmayaraq seçicilərinə hesabat verməlidir. Əhalisi 500 nəfərdən az olan Bələdiyyələrdə yerli əhəmiyyətli məsələlərə münasibət bildirmək, təkliflər irəli sürmək, kollektiv rəy söyləmək, qərarlar qəbul etmək məqsədi ilə həmin bələdiyyə ərazilərində vətəndaşlar öz yığıncaqlarını keçirə bilər. Vətəndaşların yığıncaqları təşkili həyata keçirilməlidir. Bu məsələdə Bələdiyyələrin fəaliyyəti diqqəti cəlb etmir. Digər mühüm məsələ Bələdiyyələrin Məhəllə Komitələri faəliyyəti də Bələdiyyələrin inkişafı və fəaliyyətinə nəzarət üçün əhəmiyyətli məsələdir. Məhəllə Komitəsi görüləcək tədbirlərin siyahısını və növbəliliyini müəyyən edir və görülmüş işlərin uçotunu aparır. Lazım olan hallarda, lakin iki ayda bir dəfədən az olmamaq şərti ilə çağırılır. Məhəllə Komitəsi öz fəaliyyəti barədə altı ayda bir dəfə vətəndaşların yığıncağında hesabat verməlidir. Ümimyyətlə bu prosedurların həyata keçirilməsinə demək olar ki, əməl olunmur. Və bu da təəsssüf yaradır.

- Maraqlı məsələlərdən biri də bələdiyyələrə işə qəbulla bağlıdır. Aydın məsələdir ki, dövlət orqanlarında işə qəbulla bağlı vəziyyətin nə yerdə olduğu hər kəsə bəllidir. Bəs icra hakimiyyəti orqanlarından asılı olan bələdiyyətlərdə prosesi necə aparır?
- Yerli özünüidarə orqanlarında təyin olunmaqla vəzifə tutan və ödənişli əsaslarla xidmət göstərən işçi hesab edilir - Bələdiyyə qulluqçusu hesab edilir. Əslində Bələdiyyə maddi imkanları zəif olan bir qurum olduğu üçün potensial kadrların işə cəlb olunması real görünmür. Digər tərəfdən Bələdiyyə qulluqçusu orqanının tədris-elm müəssisəsində peşə hazırlığına və ixtisasının artırılmasına cəlb edilməlidir. Bələdiyyə qulluqçularının məzuniyyəti, əlavə ödənişlər, imtiyaz və zəmanətlərin verilməsi, başqa müavinətlərin təyin edilməsi və digər sosial təminatlar almaq hüququ var. Amma bugün baxaq hansı Bələdiyyə böyük maddi imkana malikdir ki, bunları təmin etsin. Digər tərəfdən yaxşı olar ki, Bələdiyyələr işə götürülmə prosesində şəffaflığın təmin olunması üçün bir neçə mühüm təşəbbüslə çıxış etməlidir. Tenderin elan edilməsi, ictimaiyyət nümayəndələrinin iştirakı ilə Seçim Komissiyasi yaratmalıdır. Yaxşı olar ki, bu elektron həyata keçirilsin. Bütün bunlar göstərir ki, Bələdiyyələrin qanunla onlara verilən statusa əməl olunması üçün ictimai maraqları və ictimai nəzarətin gücləndirilməsi istiqamətində tədbirlər görülməlidir.
HÜSEYN ABBASOĞLU